مرتضی فرهادی
چکیده
آزار مَکل مَکینگی، زیرگونه بسیار خطرناک و موذی و مزمنی از اقتصاد بادآورده است که از چپاول سالیانه غیرقابلجایگزینی ذخایر آبهای چند میلیون ساله و زندگیبخش طبیعت و سرزمین ما در درازمدت فراتر از میزان با زندگی سالیانه در هر منطقه به وجود میآید. این چپاول درآمدهای کوتاهمدت و آب آوردهای را تولید میکند که همچون درآمدهای ...
بیشتر
آزار مَکل مَکینگی، زیرگونه بسیار خطرناک و موذی و مزمنی از اقتصاد بادآورده است که از چپاول سالیانه غیرقابلجایگزینی ذخایر آبهای چند میلیون ساله و زندگیبخش طبیعت و سرزمین ما در درازمدت فراتر از میزان با زندگی سالیانه در هر منطقه به وجود میآید. این چپاول درآمدهای کوتاهمدت و آب آوردهای را تولید میکند که همچون درآمدهای آزار هلندی و هرگونه درآمد غیرعادی فراتر از تولید و نه استخراج همچون آزار هلندی (نفتی) سبب تضعیف و نابودی صنایع و روستاها و کشاورزی ملی و تضعیف و تحلیل فرهنگ تولیدی و فرهنگ کار در درازمدت و نابودی طبیعت سرزمین شده و تداوم آن از بحران آب و اقتصاد شروع و به بحرانهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و جنگ و ستیز و مهاجرت و نابسامانیهای گوناگون ختم میگردد. نباید فراموش کرد که "کاریز" و ذات تمدن کاریزی با صلح و انساندوستی و همکاری رفاقت عجین است و چاه عمیق و نیمه عمیق با فردگرایی و رقابت خشونت. این آزار به معنای استفاده بیرویه از ذخایری بهمراتب حیاتیتر از نفت و بهدرستی "بن مایة آفرینش"است. پیامدهای این بیماری بهگونهای است که نهتنها در راستای منافع ملی و توسعة پایدار ایران و کشورهای نظیر قرار ندارد، بلکه در درازمدت پیامدهای وحشتناک و عذابآوری برای همة کره خاکی هستی و موجودات این سرزمین و منطقه روابط دوستانة خیرخواهانه و یاریگرانة مردم ما با یکدیگر و با کشورهای همسایه دارد، که درخور بررسی و اعتنای بسیار است.
محمد حسین پاپلی یزدی؛ محمود جمعه پور؛ محمد مهدی زاده اردکانی
چکیده
آب مایه ی اصلی حیات و از ضروریات زندگی بشر است که کمبود آن انسان را با مشکلاتی جدی روبرو می کند. باتوجه به اهمیت موضوع بحران آب در ایران و مسائل اجتماعی ناشی از آن هدف از این پژوهش برآورد پیامدهای اجتماعی بحران کمبود منابع آب درشهرستان اردکان است.رویکرد پژوهش کیفی و شیوه گرد آوری داده ها مصاحبه با 22 نفر از متخصصان و کارشناسان شهرستان ...
بیشتر
آب مایه ی اصلی حیات و از ضروریات زندگی بشر است که کمبود آن انسان را با مشکلاتی جدی روبرو می کند. باتوجه به اهمیت موضوع بحران آب در ایران و مسائل اجتماعی ناشی از آن هدف از این پژوهش برآورد پیامدهای اجتماعی بحران کمبود منابع آب درشهرستان اردکان است.رویکرد پژوهش کیفی و شیوه گرد آوری داده ها مصاحبه با 22 نفر از متخصصان و کارشناسان شهرستان اردکان در حوزه ی آب می باشد که برای تحلیل متون مصاحبه از روش تحلیل مضمون یا روش تحلیل تم استفاده شده است. تغییرات جمعیتی، بیکاری و فقر، کاهش کیفیت زندگی واختلافات نزاع و درگیری ها به عنوان پیامدهای اجتماعی عینی و تغییر نگرش هاوعقاید مذهبی مردم،از بین رفتن اعتماد،کاهش سرمایه ی اجتماعی ومشارکت مردمی و کاهش امید به زندگی به عنوان پیامدهای اجتماعی ذهنی از یافته های این پژوهش است. با توجه به پیامدهای اجتماعی منفی بحران آب در منطقه، چاره اندیشی و آینده نگری و همچنین رویارویی منطقی با بحران های زیست محیطی، مدیریت بهتر منابع آب در سطح منطقه، صرفه جویی و اصلاح شبکه های آبرسانی،آموزش کشاورزان برای استفاده ی بهینه ازمنابع آب و بهره گیری از روش های سنتی استحصال آب در منطقه ضروری به نظر می رسد .
نیما شجاعی باغینی
چکیده
بحران آب در ایران آنقدر شدید است که میتوان حیات اجتماعی ایرانیان را مُسَخّر طبیعتِ زخمخوردهی کنونی لحاظ کرد. در این میان، بهنظر میرسد دولت بهمعنی دقیق کلمه نقش مهمی برای معکوس کردنِ این شرایط دارد. ولی، آیا دولت کنونی ایران چه در نظر و چه در عمل از این قابلیت برخوردار است؟ برای پاسخ به این پرسش در این مقاله نشان خواهم داد که ...
بیشتر
بحران آب در ایران آنقدر شدید است که میتوان حیات اجتماعی ایرانیان را مُسَخّر طبیعتِ زخمخوردهی کنونی لحاظ کرد. در این میان، بهنظر میرسد دولت بهمعنی دقیق کلمه نقش مهمی برای معکوس کردنِ این شرایط دارد. ولی، آیا دولت کنونی ایران چه در نظر و چه در عمل از این قابلیت برخوردار است؟ برای پاسخ به این پرسش در این مقاله نشان خواهم داد که اول، حل بحران آب در ایران نیازمند استراتژیای اجتماعی، و نه صرفاً اقتصادی است. دوم، بهصورت تاریخی پارادایم سوداگریـاستعماری از یک سو بر سیاستهای دولت و از سوی دیگر بر حیات اجتماعی ایرانیان احاطه پیدا کرده است که بهطور مشخص منجر به غلبهی مکانیسمهای «نظام بازار» در ساختار سیاسی، و پیامدهایش در ساختارهای اقتصادی و فرهنگی شده است، که این وضعیت نتیجهاش تشدید بحران آب در سالهای کنونی در ایران بوده است. سوم، اگر دولت بهمعنی دقیق کلمه یک «دولت زیستبومگرا» باشد چه در نظر و چه در عمل قادر خواهد بود موتور محرکهای برای «دگرگونی» در نهادهای تشدیدکنندهی بحران آب در ایران باشد. در این مقاله با مطالعهی تاریخی و اسنادی، جهت بررسی وضعیت موجود، تلاش میکنم نشان دهم عوامل اصلی تشدید بحران آب در ایران چه بودهاند و برای برونرفت از وضع کنونی چه بدیلی را میتوان ترسیم کرد. نتیجهی پژوهش این است که در ایران از نظر تاریخی، هراس از دولت استبدادی منجر به سیطرهی پارادایم سوداگریـاستعماری شده است؛ و پیامد آن مقبولیت و رویآوری به مکانیسمهای نظام بازار (خصوصیسازی و رقابت) در عرصهی سیاسی و به تبع آن در عرصههای اقتصادی و فرهنگی بوده است. اینها تشدیدکنندهی بحران آب بودهاند و راهحل هم »دگرگونی« آن پارادایم، از طریق بسط نهادهای ذیل »دولت زیستبومگرا» است.
علی احمد رفیعی راد؛ احمد محمدی
چکیده
: در درازنای تاریخ، ساکنان سرزمین نیمه خشک و کم باران ایران متناسب با وضعیت سرزمینی خود به شیوههای متفاوت به بهرهبرداری از منابع آب اقدام نمودهاند. لیکن در سدهی اخیر با رواج الگوهای مکتب نوسازی، در شیوههای بهرهبرداری از منابع مذکور دگرگونی بنیادی به وجود آمده که این منابع را به طور چشمگیری دچار چالش نموده است. مقالۀ ...
بیشتر
: در درازنای تاریخ، ساکنان سرزمین نیمه خشک و کم باران ایران متناسب با وضعیت سرزمینی خود به شیوههای متفاوت به بهرهبرداری از منابع آب اقدام نمودهاند. لیکن در سدهی اخیر با رواج الگوهای مکتب نوسازی، در شیوههای بهرهبرداری از منابع مذکور دگرگونی بنیادی به وجود آمده که این منابع را به طور چشمگیری دچار چالش نموده است. مقالۀ حاضر برآمده از چنین نگاهی، حفر چاههای عمیق و ترویج آن را در یکی از اولین برنامههای گسترده نوسازی ایران- موسوم به اصل 4 ترومن (1349-1327)- بررسی مینماید. مسئلة اصلی پژوهش حاضر جستجوی ریشههای بحران آب و به عبارتی ریشههای تغییر الگوی بهرهبرداری است که منجر به این بحران شده است. روش تحقیق مورد استفاده بر اساس مطالعات کتابخانهای و بررسی اسناد و مدارک تاریخی با تاکید بر منابع و اسناد دست اول است. این اسناد عبارتند از: اسناد کتابخانه و آرشیو ملی ایران (مراکز تهران، اصفهان و کرمان)، کتاب «اسنادی از اصل 4 ترومن در ایران»، آرشیو اینترتی وزارت کشور امریکا، آرشیو اینترنتی آژانس آمریکایی توسعه بینالمللی[1]، انتشارات و مکاتبات مربوط به اصل 4 و همچنین اسناد مؤسسات وابسته مانند دانشگاه یوتا. بررسی جایگاه و مبانی نظری موضوع با تفکیکِ نقش، کنش و تاثیر سه دسته کنشگر متعامل در این فرایند(کارگزاران آمریکایی در مقام مروجان، تسهیلگران و توسعهگران رهیافت جدید؛ دولت و کارگزاران دولتی ایران؛ و مردمان عادی یا بهرهمندان از منابع اصل4) صورت میگیرد. برآمده از یافتههای پژوهش میتوان گفت؛ اصل چهار ترومن با استفاده از روشهای مختلف آموزش و نهادسازی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در چهار مرحله(دورههای ترجیح رویکرد نوسازانه برای بهرهبرداری از منابع،عملیاتی نمودن برنامهها، تغییر اولویت از اجرا به نظارت و برنامهریزی، دوره پس از اتمام قرارداد)بر تکوین و تشدید وضعیت بحرانی آبهای زیرزمینی ایران موثر بوده است. کلمات کلیدی: مکتب نوسازی متقدم، اصل چهار ترومن، نوسازی، چاه عمیق، منابع آب، بحران در منابع آب زیرزمینی. [1]USAID (United States Agency for International Development ) آژانس مذکور، در سال 1961 و در دوران ریاست جمهوری کندی به منظور کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای جهان ایجاد شد و در سال 2009 به بعد رسماً با وزارت امورخارجه و وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا همکاری میکند.
محمد ابراهیم بنی حبیب؛ نرگس دولت آبادی
چکیده
در این مقاله، بر موارد مورد نیاز جهت ظرفیت سازی اجتماعی و سیاسی در مسائل مربوط به محیطزیست و بصورت خاص پدیده ریزگردها در جنوب غربی کشور بررسی شده و به دیپلماسی آب به عنوان راهکاری برای احیای تالاب هورالعظیم که منشاء پدیده ریزگردها در جنوب غربی کشور در منطقه بوده و حوضه آبریز آن ما بین سه کشور ایران، عراق و ترکیه قرار دارد پرداخته ...
بیشتر
در این مقاله، بر موارد مورد نیاز جهت ظرفیت سازی اجتماعی و سیاسی در مسائل مربوط به محیطزیست و بصورت خاص پدیده ریزگردها در جنوب غربی کشور بررسی شده و به دیپلماسی آب به عنوان راهکاری برای احیای تالاب هورالعظیم که منشاء پدیده ریزگردها در جنوب غربی کشور در منطقه بوده و حوضه آبریز آن ما بین سه کشور ایران، عراق و ترکیه قرار دارد پرداخته شده است. دیپلماسی آب پیشنهادی طیف وسیعی از مذاکرات از جمله: دیپلماسی فاجعه، دیپلماسی پیشگیرانه (از ایجاد مناقشات) و دیپلماسی سبز را شامل می شود. در حال حاضر، ترکیه تنها به دنبال استفاده از منابع طبیعی برای توسعه خود، بدون در نظر گرفتن مشکلات زیست محیطی منطقه می باشد، بنابراین میتوان گفتمان موجود در منطقه را گفتمان جهان سومی دانست. لذا پیشنهاد می شود با عبورازگفتمان بردبرد به گفتمان سبز رسیده و با استفاده از این گفتمان و تئوری بازی نقطه تعادل احیای تلاب را تعیین نمود. همچنین باید شبکه ای از روابط اجتماعی وسیاسی در بین کشورهای ذینفع برای زمینه سازی در افکار عمومی و تأثیرگذاری بر تصمیم گیران و تصمیم سازان ایجاد نمود. درصورتی که تصمیم گیران سیاسی دو کشور ایران و عراق دیپلماسی آب و کالا (رها سازی آب توسط کشور ترکیه را در مقابل بازار کالا در کشور ایران و عراق و گردشگری در ترکیه) را به عنوان یک ابزار مذاکره با دولت ترکیه استفاده نمایند، قدمی به سوی تعادل محیط زیست در منطقه خواهد بود. در ساختار شبکه ای، از اتصالات گسترده، اساس نامه های متعدد و رضایت رو به رشد برای مذاکرات شبکه ای حل معضل ریزگردها باید سود جست.
حسین دهقان؛ ناصر پوررضا کریم سرا
چکیده
چکیده تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم اجتماعی در مقاطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان که نتایج آن در این مقاله ارائه شده با این هدف انجام شده که به این پرسش پاسخ دهد که «در متون آموزشی علوم اجتماعی تا چه میزان به مفاهیم و پیامهای مربوط به آب پرداخته شده است؟» برای پاسخگویی به این پرسش و انجام پژوهش پس از مطالعات نظری ...
بیشتر
چکیده تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم اجتماعی در مقاطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان که نتایج آن در این مقاله ارائه شده با این هدف انجام شده که به این پرسش پاسخ دهد که «در متون آموزشی علوم اجتماعی تا چه میزان به مفاهیم و پیامهای مربوط به آب پرداخته شده است؟» برای پاسخگویی به این پرسش و انجام پژوهش پس از مطالعات نظری مقدماتی الگوی مورد نظر برای تحلیل محتوا استخراج و پس از تعیین روایی و پایایی الگو کار تحلیل آغاز شد. در این تحقیق، از روش تحلیل محتوا بهشکلتجزیهوتحلیلکمیاستفاده شده است. جامعه آماری تحقیق، کتابهای علوم اجتماعی اول ابتدایی تا پایان دبیرستان بوده است. بر این اساس نمونه آماری با جامعه آماری برابر می باشد به بیان دیگر مطالب برای احصای دقت بیشتر در نتایج، تمام شماری شده است. یافتههای حاصل از تحلیل محتوای متون کتابهای علوم اجتماعی، نشان میدهد میزان مطالب مربوط به آب بسیار کم بوده و از سوی دیگر تنها 2 مطلب در خصوص صرفه جویی و یک مطلب در زمینه استفاده بهینه در مصرف آب در کتابهای علوم اجتماعی منعکس شده است. بر این اساس به نظر می رسد برخی فصول کتب علوم اجتماعی در مقاطع تحصیلی مختلف به علت عدم توجه کافی به آموزش شیوههای مصرف بهینه آب نیاز به بازنگری مجدد دارد.
مردم شناسی
حسام زندحسامی؛ کاوه فرهادی
چکیده
در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی وضعیت آینده اندیشی در حوزه آب و هشدارهایی که اندیشمندان مختلف در این خصوص بیان نموده اند علت یابی گردد که چگونه علی رغم هشدارهای اندک به نسبت جمعیت نخبگان،اما بسیار حیاتی از نظر اهمیت، فکری برای عملیاتی کردن این نظرات نشده و به خوبی نتوانسته آن را به نتیجه برساند. اهمیت این موضوع از آن جهت است که ...
بیشتر
در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی وضعیت آینده اندیشی در حوزه آب و هشدارهایی که اندیشمندان مختلف در این خصوص بیان نموده اند علت یابی گردد که چگونه علی رغم هشدارهای اندک به نسبت جمعیت نخبگان،اما بسیار حیاتی از نظر اهمیت، فکری برای عملیاتی کردن این نظرات نشده و به خوبی نتوانسته آن را به نتیجه برساند. اهمیت این موضوع از آن جهت است که دیگر نمیتوان با اتکا به روشهای فعلی در کشورهایی مشابه کشور ما که با بحران آب مواجه هستند، آینده آب را رقم زد و به پارادایم جدید و نوآورانه و به دنبال آن تغییرات بنیادی، منطبق با شرایط و ویژگی های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیاز است که در غیر اینصورت و با ادامه روندهای فعلی مدیریت آب کشور، کمبود آب از حالت بحران به سمت فاجعه برگشت نا پذیر سوق داده خواهد شد. برای جلوگیری از بروز بحرانهایی از این دست، نیاز به یک بازاندیشی جدی در نظام آینده اندیشی کشور داریم تا در حد توان با رفع نواقص بتواند پیش از بروز فاجعه، آن را پبش بینی و مدیریت نماید. لذا در این مقاله سعی بر آن است که چرایی این موضوع با تاکید بر نظام آینده اندیشی و لزوم باز اندیشی به آن، مورد بحث و بررسی قرار گیرد و در نتیجه استفاده از نتایج آن میتواند در حوزه سیاستگذاری موثر واقع گردد.
سیدعبدالرضا حسینی
چکیده
تحلیل بیلان آب، به عنوان سنگبنای فهم پایداری و مبنای راهبردی مدیریت منابع آب، و پیگیری ریشههای بحران آب در کمتر از یک سده اخیر، بحث را فراتر از محدوده تخصصی هیدرولوژی برده و در نخستین گام، توزیع فضاییِ جمعیت را در کنار مرزبندیهای سیاسی به عنوان چالشهای پایداری ردیابی میکند. جریان تمرکزگرای جمعیتی در یک سده اخیر و روند روبهرشد ...
بیشتر
تحلیل بیلان آب، به عنوان سنگبنای فهم پایداری و مبنای راهبردی مدیریت منابع آب، و پیگیری ریشههای بحران آب در کمتر از یک سده اخیر، بحث را فراتر از محدوده تخصصی هیدرولوژی برده و در نخستین گام، توزیع فضاییِ جمعیت را در کنار مرزبندیهای سیاسی به عنوان چالشهای پایداری ردیابی میکند. جریان تمرکزگرای جمعیتی در یک سده اخیر و روند روبهرشد شهرنشینی، بخصوص در فلات مرکزی و حوضه آبریز دریاچه نمک، منجر به منفی شدن بیلان آب و برهمخوردن تعادلِ میانِ مصرف فزایندة آب و ظرفیتِ مشخصِ منابع در جغرافیای طبیعی شده است. این جریان علاوه بر تحمیل منطق انباشت-مصرفِ بیوقفة انسان بر طبیعت، نابرابری را نیز در روند گسترش فقر و دسترسی به نیازهای پایه به همراه داشته است. از سوی دیگر، عدم انطباق مرزبندی سیاسی بر مرزبندی هیدرولوژیک، که در تاریخ بلندمدت ایران ایجاد شده است، با تحمیل منطقِ اسطورهایِ سیاست بر طبیعت، منجر به جابجایی آب بین حوضههای آبریز و برهمخوردن نظم سابقِ جغرافیای طبیعی شده است. طرح بحث پایداری در اینراستا از آنجهت اهمیت دارد که، چه در نهادهای علمی و سیاسیِ بینالمللی و چه از سوی گرتهبرداران داخلی، بهعنوان مهمترین و شاید تنها امکانِ متصورِ برونرفت از بحرانهای اجتماعی و زیستمحیطی شناخته و بهکارگرفته شده است. آنچه در این مقاله با تمرکز بر روی حوزه آب و با تحلیل آماری-تاریخی وضعیت منابع آبی در ایران و سازوکارهای بحرانساز در این حوزه، ارائه شده است، در واقع بررسی و نقد خودِ مسأله پایداری و چالشهای درونیِ آن است، تا بازنگری پایهای در آن را ممکن سازد.
محمدتقی سبزه ای؛ شکیبا کولیوند
چکیده
این مقاله 3 هدف را دنبال میکند: اول، معرفی مسئلهی آب و پیامدهای مخربش برای جامعهی ایرانی، دوم، شناخت علل ایجاد کنندهی مسئلهی آب، و سوم، ارائهی راهحلهایی برای کاهش آن. این بررسی جنبه توصیفی و تحلیلی دارد و مستند به تحقیقات و دادههای تجربی، آمارهای معتبر و نظرات کارشناسان مسایل اجتماعی و محیطزیستی، اقتصاددانان، جامعهشناسان، ...
بیشتر
این مقاله 3 هدف را دنبال میکند: اول، معرفی مسئلهی آب و پیامدهای مخربش برای جامعهی ایرانی، دوم، شناخت علل ایجاد کنندهی مسئلهی آب، و سوم، ارائهی راهحلهایی برای کاهش آن. این بررسی جنبه توصیفی و تحلیلی دارد و مستند به تحقیقات و دادههای تجربی، آمارهای معتبر و نظرات کارشناسان مسایل اجتماعی و محیطزیستی، اقتصاددانان، جامعهشناسان، حقوقدانان و مدیران اجرایی کشور است. نتایج این مطالعه نشان میدهد در حال حاضر کشور ایران دارای سه مشکل اساسی در رابطه با آب است: «کمبود آب»، «آلودگی آب» و «خشکشدن تالابها و دریاچهها». مسایل آب پیامدهای تهدیدکنندهای برای توسعهی پایدار کشور از ابعاد مختلف طبیعی، سلامت، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارند. چارچوب نظری مقاله نظریهی توسعهی پایدار است. علت اصلی مسئلهی آب پیروی از الگوی «اقتصاد کلاسیک» در ایران است که اصول محیطزیستی توسعه پایدار را رعایت نمیکند. علل دیگر عبارتند از: «صنعتیشدن»، «شهریشدن»، «رشد جمعیت»، «افزایش مصرف منابع آبی» و «کمتوجهی به اصول محیطزیست در تدوین برنامههای توسعه». راهحل کلیدی حل مسئلهی آب راهحل تغییر راهبرد توسعهی کشور از اقتصاد کلاسیک مبتنی بر بهرهبرداری هرچه بیشتر از طبیعت به اقتصاد زیستبومی مبتنی بر تواناییهای طبیعت ایران و احترام به آن است. سایر راهحلهای عبارتند از: «ارتقای فرهنگ عمومی»، «اصلاح الگوی برداشت و مصرف آب»، «تاسیس و تقویت سازمانهای مردمنهاد زیستمحیطی»، «مدیریت و حکمرانی بهینهی آب» و «ضمانت قانونی دادن به برنامههای محیطزیست» و «استفاده از فناوریهای مدرن».