سخن سردبیر
نویسنده
استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
سخن آغازین
اززمانیکهدولت- ملتهمراهباشکل‌گیریمدرنیتهدراروپاتشکیلشد، یکیاز مهمترینموضوعاتمورد مطالعهعلومسیاسی مدرن و جامعهشناسی سیاسی رابطه متقابلدولتوملتبودهاست. باشکلگیریدولت-ملت درجوامع غیراروپایی در قرون 19 و 20، موضوعِنوعمناسبرابطهمتقابلدولتو ملت اولویت بیشتری پیدا کرد. البته باید توجه داشت که با وجود اختلافات شرایط تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جوامع بشری، تکوین دولت ملت در جوامع مختلف دینا فرایندیکسانی نداشته است، بلکهانواعدولت- ملت‌هاباویژگی‌هایمختلفتشکیلشدهاست. بعلاوه، دراغلبکشورهایبهاصطلاح «جهان سومی» یا «در حال توسعه» در فرایند تکوین دولت- ملت‌هاعلاوهبرعواملنامساعد داخلی، عوامل خارجینیزاثرگذاشتهو سبب شدهدولتایجادشده رابطهمتوازنومتناسبیباملتوسایرنهادهایاجتماعی برقرار نکردهو انواعکژریختی‌ها، ناکارکردی‌هاوکژکارکردی‌هارابه وجودآورد. در نتیجه، به سبب فرایند مختلف تکوین و اختلاف در شرایط اجتماعی- تاریخی دولت- ملت‌ها، نمیتوان بطور کلیشه‌ای رابطه مناسب یکسانی بین همه دولت‌ها و ملت‌ها یافت و آن را برای همه دولت- ملت‌ها تجویز کرد؛ بلکه باید برای هر دولت- ملتی متناسب با شرایط خاص آن جامعه موضوع مورد مطالعه قرار گرفته و روابط مناسب و کارآمدی شناسایی و تجویز گردد.
این وضعیت شامل تکویندولت- ملتدرایراننیز میباشد. عوامل داخلی نامساعدوعواملخارجیمداخلهگرسببشدهاندرابطهمتقابل دولتوملتدر ایران درابعادمختلفسیاسی،اقتصادی،فرهنگیواجتماعی متوازنومتناسبنباشد. در دورهپهلویشکافبزرگ و رابطه ناکارآمدیبیندولتوملت درهمهزمینههاوجود داشت،کهسبببحرانمشروعیترژیم پهلویودرنهایت انقلاباسلامیوسقوط آنشد. پسازانقلاباسلامیبادگرگونی‌هاو اصلاحاتیکهدراینرابطهانجامشد رابطهدولتوملتهماهنگترو متوازنترگردید. امابخشیاز کژریختی‌هاو کژکارکردی‌هایِدورهقبلبه دورهجدیدمنتقلشدهوعواملداخلیوخارجیِجدید نیزبهآنافزوده شده،وسببشدهاستکههنوزدربعضیاززمینههارابطهمتقابل دولتو ملتوسایرنهادهایاجتماعیومدنیکارآمدیلازمرانداشتهوشکاف‌هایی وجودداشتهباشد،ودر نتیجهآنآسیبهایجدیدربعضیاززمینههای اقتصادی، سیاسی،فرهنگیواجتماعیبه وجودآید،کهلازماستبا بررسیومطالعهعالمانهو واقع بینانه اینروابطازمنظرعلوماجتماعی مختلفشکاف‌هایموجودشناختهشدهو راهکارهایمناسبجهترفع وکاهشآنهاپیشنهادشود. ازآنجاکه، همچنان که اشاره رفت،برایشناختوضعیتاینروابطو راهکارهایکارآمدجهترفعآنهافرمول استانداردوازپیش ساختهشده مناسبیوجودندارد،ضرورتدارداندیشمندانعلوم اجتماعیمختلف کشورباپژوهشورهیافتودیدگاه‌هایبومیموضوعرابررسی کردهو پیشنهادهایکاربردیوقابلاجرادرشرایطایرانمطرحکنند،ومسئولان جامعهنیزبابهکارگیریراهکارهایپیشنهادیوانجاماصلاحاتلازم، هماهنگی، توازن،وهمدلیوهمزبانیبیشتریبیندولتودولتمرداناز یکطرف،وملت، شهروندان و نهادهای اجتماعیازطرفدیگربرقرارکنند،تاآسیب‌های اجتماعیموجود، ازجملهفقر،بیکاری،اعتیاد،فسادوغیرهکهغالباًنتیجه اینشکاف‌هااستکاهشیافتهوکیفیتزندگیمادیومعنویملت صبوروبردبارایرانافزایشیابد.
همایش «بررسی نظری و عملی روابط دولت و ملت در ایران» به این منظور برگزار گردید که نخبگان علمی کشور به این موضوع مهم توجه خاصی نموده و در این زمینه تامل و تفکر و تحقیق کنند تا شناخت بهتری از نوع روابط موجود دولت و ملت در ایران حاصل شود، شکاف‌ها و آسیب های احتمالی موجود شناخته شود، و سیاست‌های مناسبی برای ترمیم و اصلاح و کارآمد کردن این روابط پیشنهاد شود. این ویژه نامه فصلنامه علوم اجتماعی حاوی تعدادی از مقالات ارائه شده در همایش است، که امید است بتواند حساسیت بیشتر متخصصان کشور را به این موضوع اساسی جلب کند، تا علاوه بر ملاحظه تنوع موضوعات موجود در این زمینه و بهره‌برداری از این مقالات، تحقیقات بیشتری را در این حوزه به انجام رسانند. بدیهی است که سایر مقالات ارائه شده در کنفرانس در مجموعه مقالات کنفرانس به طبع خواهد رسید.
دکتر محمد حسین پناهی
مدیر مسئول فصلنامه علوم اجتماعی
و دبیر همایش بررسی نظری و عملی رابطه دولت و ملت در ایران
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
سخن آغازین
نویسنده [English]
- Mohammadhossein Panahi
Professor of Sociology
چکیده [English]
سخن آغازین
اززمانیکهدولت- ملتهمراهباشکل‌گیریمدرنیتهدراروپاتشکیلشد، یکیاز مهمترینموضوعاتمورد مطالعهعلومسیاسی مدرن و جامعهشناسی سیاسی رابطه متقابلدولتوملتبودهاست. باشکلگیریدولت-ملت درجوامع غیراروپایی در قرون 19 و 20، موضوعِنوعمناسبرابطهمتقابلدولتو ملت اولویت بیشتری پیدا کرد. البته باید توجه داشت که با وجود اختلافات شرایط تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جوامع بشری، تکوین دولت ملت در جوامع مختلف دینا فرایندیکسانی نداشته است، بلکهانواعدولت- ملت‌هاباویژگی‌هایمختلفتشکیلشدهاست. بعلاوه، دراغلبکشورهایبهاصطلاح «جهان سومی» یا «در حال توسعه» در فرایند تکوین دولت- ملت‌هاعلاوهبرعواملنامساعد داخلی، عوامل خارجینیزاثرگذاشتهو سبب شدهدولتایجادشده رابطهمتوازنومتناسبیباملتوسایرنهادهایاجتماعی برقرار نکردهو انواعکژریختی‌ها، ناکارکردی‌هاوکژکارکردی‌هارابه وجودآورد. در نتیجه، به سبب فرایند مختلف تکوین و اختلاف در شرایط اجتماعی- تاریخی دولت- ملت‌ها، نمیتوان بطور کلیشه‌ای رابطه مناسب یکسانی بین همه دولت‌ها و ملت‌ها یافت و آن را برای همه دولت- ملت‌ها تجویز کرد؛ بلکه باید برای هر دولت- ملتی متناسب با شرایط خاص آن جامعه موضوع مورد مطالعه قرار گرفته و روابط مناسب و کارآمدی شناسایی و تجویز گردد.
این وضعیت شامل تکویندولت- ملتدرایراننیز میباشد. عوامل داخلی نامساعدوعواملخارجیمداخلهگرسببشدهاندرابطهمتقابل دولتوملتدر ایران درابعادمختلفسیاسی،اقتصادی،فرهنگیواجتماعی متوازنومتناسبنباشد. در دورهپهلویشکافبزرگ و رابطه ناکارآمدیبیندولتوملت درهمهزمینههاوجود داشت،کهسبببحرانمشروعیترژیم پهلویودرنهایت انقلاباسلامیوسقوط آنشد. پسازانقلاباسلامیبادگرگونی‌هاو اصلاحاتیکهدراینرابطهانجامشد رابطهدولتوملتهماهنگترو متوازنترگردید. امابخشیاز کژریختی‌هاو کژکارکردی‌هایِدورهقبلبه دورهجدیدمنتقلشدهوعواملداخلیوخارجیِجدید نیزبهآنافزوده شده،وسببشدهاستکههنوزدربعضیاززمینههارابطهمتقابل دولتو ملتوسایرنهادهایاجتماعیومدنیکارآمدیلازمرانداشتهوشکاف‌هایی وجودداشتهباشد،ودر نتیجهآنآسیبهایجدیدربعضیاززمینههای اقتصادی، سیاسی،فرهنگیواجتماعیبه وجودآید،کهلازماستبا بررسیومطالعهعالمانهو واقع بینانه اینروابطازمنظرعلوماجتماعی مختلفشکاف‌هایموجودشناختهشدهو راهکارهایمناسبجهترفع وکاهشآنهاپیشنهادشود. ازآنجاکه، همچنان که اشاره رفت،برایشناختوضعیتاینروابطو راهکارهایکارآمدجهترفعآنهافرمول استانداردوازپیش ساختهشده مناسبیوجودندارد،ضرورتدارداندیشمندانعلوم اجتماعیمختلف کشورباپژوهشورهیافتودیدگاه‌هایبومیموضوعرابررسی کردهو پیشنهادهایکاربردیوقابلاجرادرشرایطایرانمطرحکنند،ومسئولان جامعهنیزبابهکارگیریراهکارهایپیشنهادیوانجاماصلاحاتلازم، هماهنگی، توازن،وهمدلیوهمزبانیبیشتریبیندولتودولتمرداناز یکطرف،وملت، شهروندان و نهادهای اجتماعیازطرفدیگربرقرارکنند،تاآسیب‌های اجتماعیموجود، ازجملهفقر،بیکاری،اعتیاد،فسادوغیرهکهغالباًنتیجه اینشکاف‌هااستکاهشیافتهوکیفیتزندگیمادیومعنویملت صبوروبردبارایرانافزایشیابد.
همایش «بررسی نظری و عملی روابط دولت و ملت در ایران» به این منظور برگزار گردید که نخبگان علمی کشور به این موضوع مهم توجه خاصی نموده و در این زمینه تامل و تفکر و تحقیق کنند تا شناخت بهتری از نوع روابط موجود دولت و ملت در ایران حاصل شود، شکاف‌ها و آسیب های احتمالی موجود شناخته شود، و سیاست‌های مناسبی برای ترمیم و اصلاح و کارآمد کردن این روابط پیشنهاد شود. این ویژه نامه فصلنامه علوم اجتماعی حاوی تعدادی از مقالات ارائه شده در همایش است، که امید است بتواند حساسیت بیشتر متخصصان کشور را به این موضوع اساسی جلب کند، تا علاوه بر ملاحظه تنوع موضوعات موجود در این زمینه و بهره‌برداری از این مقالات، تحقیقات بیشتری را در این حوزه به انجام رسانند. بدیهی است که سایر مقالات ارائه شده در کنفرانس در مجموعه مقالات کنفرانس به طبع خواهد رسید.
دکتر محمد حسین پناهی
مدیر مسئول فصلنامه علوم اجتماعی
و دبیر همایش بررسی نظری و عملی رابطه دولت و ملت در ایران
کلیدواژه‌ها [English]
- سخن آغازین
)