نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

اسلام که اساساً دینی شهرگراست و در شهر رشد و نمو یافته، خود موجد شهرهای جدید بوده یا باعث تغییر شکل شهرهای پیش از خود شده است. واضح است که گسترش اسلام در سرزمین های اسلامی به بارور شدن فرهنگ اسلامی منجر می شد و این فرهنگ ضمن اثرگذاری بر سرزمین های اسلامی از آنها تأثیر می گرفت. اندیشه ناب اسلام محمد(ص) و علی (ع) حکومت هایی که در دوره های مختلف زیر عنوان (امپراتوری اسلامی) پا په عرصه وجود نهادند، چه با تحریف شریعت و چه متأثر از ویژگی های سرزمینی، شکلی دیگر یافت که شهر، شهرسازی و فرهنگ شهری نیز متأثر از آن است. شهرهای اولیه سده اول هجری محل سکونت قبایل عرب و ایلات یکجانشین شده و به بخش هایی تقسیم شده بود که ساختار اجتماعی جامعه عربی را باز می تافت. در دوره امپراتوری عباسی و اموی به تدریج و در امپراتوری عثمانی به سرعت شهرها رشد و توسعه یافت و مهاجرت های قابل توجه به شهرها ساختار آنها را به شدت متحول ساخت و به تنوع قومی، نژادی و فرهنگی انجامید. این تنوع و نیز قشربندی مشخص اجتماعی منجر به شکل گیری محلات شهری یا تثبیت و گسترش نظام محل های قبلی شد. گسترش قابل توجه شهرها در این دوره، وسعت حوزه امپراتوری و به خصوص تصمیم عثمانی ها بر اعطای حق خود مختاری درونی در شهرها به نوعی «نظام محله ای غنی» در شهرهای این دوره انجامید. محلات شهری این امکان را فراهم می کردند که قشرها، گروه ها، فرقه ها و مذاهب مختلف در محدوده های «خودی شده» هویت خود را بازیافته، آداب، رسوم، عادات و مراسم خود را در چارچوب شهر بازسازی کنند. گاهی هم این تعلق و هویت محله ای به دلیل تضادهای بین مرحلهای منجر به نزاع و درگیری های خونین شده، در مقابل هویت شهری قرار میگرفت که به نحوی توسط حاکمان حال میشد یا حتی مورد بهره برداری قرار میگرفت. این محلات امکان پیوند فرد را با جمع فراهم و امنیت گروه های اقلیت را تضمین میکرد و در مواردی جایگزین تشکیلات مردمی در شهرها می شد. کنترل و امنیت محلات و اداره آنها توسط خود اهالی محله صورت می گرفت و مسئول هر محله ضمن حل مسائل محله، امکان ارتباط با شهر ور مقامات شهر را فراهم می ساخت. هر محله در خود نیازمندی های روزمره ساکنان را تأمین می کرد و در واقع، شهری کوچک بود. در این مقاله با استفاده از نتایج مطالعات اسنادی بر پایه کتب فارسی و انگلیسی مرتبط سعی شده است تا در یک بررسی تطبیقی و مقایسه ای در ابتدا نظام و ساختار محله ای شهر در سرزمینهای اسلامی و سپس عوامل مؤثر بر پیدایی و تحول آن و سرانجام کارکردهای نظام محله ای شهر در سرزمین های اسلامی بررسی و تحلیل گردد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Neighborhood Structure of the Past Islamic Cities

نویسنده [English]

  • mohammad sheykhi

چکیده [English]

The questions considerecl in this Article arc: l) What factors have effected the form of neighbourhood structure of the cities in the past period of Islamic cities? 2) What are the functions of neighbourhood units in the past Islamic cities? Based a comparative survey and investigation of many related documents this article finds that: 1) The form of neighbourhood structure of the cities in the past Islamic counries affected by pre-Islamic characteristics rather than Islamic cosmology and educations. Such factors as social classification, socio - cultural, religious and racial factors affected the neighbaurhood units in these cities. Also the primitive (rural - nomadism) pattern of life and the settlement pattern of such different group in these cities lead to crystalization of cities in the form of neighbourhood structures! 2) The city neighbourhoods in the past Islamic cities have different functions:
They provide context for socio - cultural, racial, religious and so other relationships and devided the city upon it.
- Through neighbourhood the primitive relationships could be kept and restructured in smalls parcels of cities.
- Urban neighbourhood also function as a tool for local administration
 
and urban governance through informal controls.
 
- They also sometimes substitute NGOs and formal parties and promote popular cooperation. Finauy, neighbourhood units in the past Islamic cities despite of various forms and charachters in Islamic countries have two main functions:
They act as functional units for service colverage of subregional of cities in one hand; and in the other hand, they role playing as social units for social relations and social correlations in defined district of the cities.
Both two above functions emphasized in new urbanism theories and practices as a tool for prevention of alienation in the metropole cities, megalopolis and conurbations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Neighbourhood Structure
  • Past-Islamic Cities
  • Neighbourhood Functions