نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

هدف اصلی مقاله حاضر معرفی و تحلیل جامعه‌شناختی ابعاد، مؤلفه‌ها، کارکردها و آسیب‌های حوزه عمومی ایرانی است. چارچوب نظری مقاله بر نظریه‌های ارسطو، جان راولز، چارلز تیلور، هانا آرنت، اُلریش رُدل، کُنتن فرانکن برگ، هلموت دُبیل، یورگن هابرماس، آندره آره‌تو و جان کوهن استوار است. روش‌شناسی این مقاله مطالعه کتابخانه‌ای، خوانش تاریخی و استناد به شواهد، داده‌ها و آمارهای تجربی معتبر و مطالعات تاریخی معاصر است.نتایج این مطالعه نشان می‌دهد حوزه عمومی در ایران وجود دارد و از مکان‌های عمومی، «فضای اجتماعی واقعی» (رسانه‌های جمعی داخلی و خارجی و مطبوعات) و «فضای مجازی» (اینترنت و شبکه‌های اجتماعی جدید)، فضای گفتمانی، فضایی برای فعالیت نهادهای غیردولتی و فضای کنشگری اجتماعی (جنبش‌های اجتماعی و تظاهرات خیابانی) تشکیل شده است. مهم‌ترین کارکردهای حوزه عمومی ایرانی شکل‌گیری و تنویر افکار عمومی، کنشگری محدود در قالب جنبش‌های اجتماعی و تظاهرات خیابانی و فعالیت محدود برخی از سازمان‌های مردم‌ نهاد است. حوزه عمومی از محدودیت‌هایی رنج می‌برد: از سوی دولت نظارت می‌شود، بر روی همه اقشار و گروه‌های گوناگون اجتماعی، به‌ویژه زنان، و برای طرح همه موضوعات باز نیست، تا اندازه انحصاری و ایدئولوژیک است، خواست‌ها و نیازهای چندفرهنگی جامعه ایران را نمایندگی نمی‌کند و انعکاس دهنده صدای مردم به دولت و مجلس نیست. با وجود این، حوزه عمومی ایرانی روز به روز رشد می‌کند و از کنترل دولت خارج و متکثرتر می‌شود و نقش و اهمیتش در سیاست افزایش می‌یابد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sociological Analysis of The Iranian Public Sphere After the Post Islamic Revolution Era (1357-1394)

چکیده [English]

The main aim of the present article is to introduce and sociological analyze  of the aspects, components, functions and barriers of the Iranian public sphere. The theoretical framework of the paper is based on the theories of Aristotle, John Rawls, Charles Taylor, Hannah Arendt, Ulrich Rödle, Günter Frankenberg, Helmut Dubiel, Andrew Areto and John Cohen about the public sphere. Referring to contemporary historical studies and experimental data and statics, this article is written via library study. Results of this study show that there is public sphere in Iran and it makes from public places, real social spaces (domestic and foreign mass media and broadcasting), metaphorical spaces (internet and social networks), non-governmental organizations (NGOs) and social movements. Iranian public sphere has some weaknesses and limitations such as  it is controlled by the government, it isn`t open for all social classes and different social groups, particularly women as fairly and equally, all the subjects aren`t designed, it`s so much monopoly and ideological. It doesn`t represent the Interests and the demands of a multicultural society of Iran and doesn't reflect the voice of the people to the government and parliament. Despite the problems, the Iranian public sphere grows day by day and becomes more pluralistic and stronger. It grows in the qualitative and quantitative aspects and increases its role and importance for policy .

کلیدواژه‌ها [English]

  • public sphere
  • State
  • Public Opinion
  • Mass media
  • Public Locals
  • Metaphorical Space
 
الف) منابع فارسی
-    ابراهمیان، یرواند. (1376)، مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، مترجم: سهیلا ترابی فارسانی، تهران: شیرازه.
-    امیرابراهیمی، مسرت. (1393)، «در مهمانی مجازی»،اندیشه پویا، سال سوم، شماره بیستم، مهرماه 93.
-    احمدی خراسانی، نوشین. (1391)، بهار جنبش زنان، روایتی از اشک‌ها و لبخندها، تهران:
-    انصاری، منصور. (1379)، هانا آرنت و نقد فلسفه سیاسی، تهران: نشر مرکز.
-    امانی، سید مهدی. (1380)، جمعیت‌شناسی عمومی ایران، تهران: سمت.
-  افخمی، حسین. (1383)، «احزاب سیاسی، مطبوعات حزبی و روزنامه‌های مستقل»، در: مسائل اجتماعی ایران، انجمن جامعه‌شناسی ایران، تهران: انتشارات آگاه.
-    امیراحمدی، هوشنگ و پروین، منوچهر. (1381)، ایران پس از انقلاب، ترجمه: علی مرشدی‌زاد، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
-    امیراحمدی، هوشنگ. (1381)، جامعه سیاسی، جامعه مدنی و توسعه ملی، تهران: نقش و نگار.
-    براون، ادوارد. (1380)، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه: مهری قزوینی، ویراستار سیروس سعدوندیان، تهران: انتشارات کویر.
-  بشیریه، حسین. (1376)، «جامعه مدنی، قدرت، ایدئولوژی: موانع تحقق جامعه مدنی در ایران»، در: تحقق جامعه مدنی در انقلاب اسلامی ایران (مجموعه مقالات)، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
-    پدرام، مسعود. (1380)، «دموکراسی اصیل؛ گفت‌وگو در عرصه عمومی»، آفتاب، شماره 10.
-    پدارم، مسعود. (1381)، «درآمدی نظری بر مبانی جنبش دوم خرداد»، آفتاب، شماره 14.
-    پیمان، حبیب‌الله. (1380)، «جامعه مدنی و اندیشه دینی»، آفتاب، شماره 13.
-    بخارایی، احمد. (1381)، دموکراسی و دشمنانش در ایران؛ جامعه‌شناسی فرهنگ سیاسی (1376-1380)، تهران: گام‌نو.
-    جلائی‌پور، حمیدرضا. (1381)، جامعه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی با تاکید بر جنبش اصلاحی دوم خرداد، تهران: طرح نو.
-  جعفریان، رسول. (1381)، جریان‌ها و جنبش‌های مذهبی و سیاسی ایران (از روی کار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی) سال‌های 57-1320، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-    پیوزی، مایکل. (1379)، یورگن هابرماس، ترجمه: احمد تدین، تهران: انتشارات هرمس.
-    تاجیک، محمدرضا. (1392)، «دولت این مؤسسات را تحمل کند، به نفع خودش است»، مصاحبه مطبوعاتی، مهرنامه، شماره 37، شهریور 92.
-    سعیدی، محمدرضا. (1382)، درآمدی بر مشارکت مردمی و سازمان‌های غیردولتی، تهران: سمت.
-  جلیلیان، طالب. (1393)، قدرت و فراز و فرود جنبش دانشجویی در ایران در مقطع (1332-1376)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی، گروه علوم سیاسی، 1393.
-  جهانبگلو، رامین. (1379)، «تأثیر مهاجرت بر مدرنشدن ایران؛ گفتوکو با ویدا نا صحی- بهنام»، در: ایران و مدرنیته؛ مجموعه گفتوگوهای رامین جهانبگلو با پژوهشگران ایرانی و خارجی در زمینه رویارویی ایران با دستاوردهای جهان مدرن، تهران: نشر گفتار.
-    خانیگی، هادی. (1392)، «این مؤسسات را شبه دانشگاه می‌دانم»، مصاحبه مطبوعاتی، مهرنامه، شماره 37، شهریور 92.
-  ربیعی، علی. علی‌خانی، زهره. غلامی، فرزاد. (1391)، «تحلیل وبلاگ‌های سیاسی-اجتماعی با رویکرد حوزه عمومی هابرماس»، مجله جهانی رسانه، دوره 7، شماره پیاپی 14.
-    رحیمی، بابک. (1393)، «مکانی برای خودنمایی»، اندیشه پویا، سال سوم، شماره بیستم، مهرماه 93.
-    سربی، محبوبه (1393) فردگرایی شبکه‌ای، اندیشه پویا، سال سوم، شماره بیستم، مهرماه 93.
-  شِرَت، ایوُن. (1390)، فلسفه علوم اجتماعی قاره‌ای: هرمنوتیک، تبارشناسی و نظریه انتقادی از یونان باستان تا قرن بیست‌ویکم، ترجمه: هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
-    شکری، غلام‌علی. اسماعیل‌زاده، خالد. و رفیعی، محسن. (1386)، «ارزیابی جنبش سبز در ایران»، زریبار، شماره 66-65.
-    شهری، جعفر. (1381)، طهران قدیم، پنج جلد، تهران: انتشارات معین.
-    صدیقی، بهرنگ. (1393)، «کافه فیس‌بوک و ارتباط اجتماعی»، اندیشه پویا، سال سوم، شماره بیستم، 67.
-     پیوندی، سعید. (1391)، «دو دهه جنبش زنان در ترازوی نقد»، در:
 www. radiofarda.com.
-    پیوندی، سعید. (1392)، «نهادی برای پژوهش‌های آزاد نه حقایق تمام‌شده»، مهرنامه، شماره 37
-  عبدالهیان، حمید. (1385)، «نقش جریان‌های هویت‌ساز روشنفکری درتوسعه حوزه عمومی ایرانی؛ تیپولوژی روشنفکران»، فصلنامه مطالعات ملی، 28، سال هفتم، شماره 4.
-    غفاری، متین. (1393)، «کلژدوفرانس‌های ایرانی»، مهرنامه، سال پنجم، شماره 37.
-  غفاری، مسعود. و قاسمی، علی‌اصغر. (1386)، «خاستگاه جنبش جوانان در ایران»، پژوهش علوم سیاسی، شماره 4، بهار و تابستان 86، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
-    فراستخواه، مقصود. (1393)، «قضیه شکل چهارم»، مهرنامه، سال پنجم، شماره 37.
-    کاظمی، عباس. (1393)، «هدف: تقویت فرهنگی طبقه متوسط»، مهرنامه، سال پنجم، شماره 37.
-    کمالی، مسعود. (1381)، دو انقلاب ایران مدرنتیه، جامعه مدنی، مبارزه طبقاتی، تهران: نشر دیگر.
-    کیویستو، پیتر. (1386)، اندیشه‌های بنیادی در جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
-  محمدی، مجید. (1392)، «سه جنبش ساختگی و چهار جنبش اصیل اجتماعی در ایران»، در: www.radiofarda.com/articleprintview/25146260.htm.
-    لرستانی، فریبرز. (1382)، «جنبش اجتماعی زنان ایران»، فصلنامه پژوهش زنان، دوره 1، شماره 6.
-  هابرماس، یورگن. (1386)، دگرگونی ساختاری حوزه عمومی: کاوشی در باب جامعه بورژوایی، ترجمه: جمال محمدی، تهران: نشر افکار.
-    نوذری، حسینعلی (1386): بازخوانی هابرماس، تهران: نشر چشمه.
ب) سایت‌ها
www.wikipedia.com.
www.iranfarda.org.
ج) بولتن‌ها
-    انجمن تنظیم خانواده جمهوری اسلامی ایران 1376، بانک اطلاعات سازمان‌های غیردولتی و تشکل‌های مردمی در ایران، تهران، انتشارات از طرف موًلف.
-    بولتن ویژه نخستین همایش مراکز فرهنگی و هنری کشور 1381، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-    آدرس و مشخصات نهادهای مدنی زنان در جمهوری اسلامی ایران، بیتا، تهران، دفتر امور مشارکت زنان ریاست جمهوری، انتشارات داخلی و محدود.
د) منابع لاتین
-    Cohen, Jean L. ; Arato, Andrew. (1992). civil society and political theory, Cambridge/Mass, London.
-    Dubiel, Helmut. (1994). Ungewissheit und Politik, Frankfurt/Main, Suhrkamp Verlag.
-    Freese, Ingo. (1995). "Gesellschaft versus Politik; Anmerkungen zu Hannah Arendts Philosophie der Politik", in: zivile Gesellschaft und zivilisatorischer Prozess oder Dialektik (Enzyklopädische Zeitschrift für Philosophie und Wissenschaften), Bd. 3, Hamburg/Meiner: Goldschmidt, Werner/Mies, Thomas (Hg.).
-    Habermas, Jürgen. (1992). Faktizität und Geltung; Beiträge zur Diskurstheorie des Rechts und des demokratischen Rechtsstaats, Frankfurt/Main, Suhrkamp Verlag.
-    Halten, U. (1985). Bürgerliche Gesellschaft; sozialtheoritische and sozialhistoriche Aspekte, Darmstadt, wissenschaftliche Gesellschaft.
-    Horster, Detlef. (1995). Habermas zur Einführung, Hamburg: Junius Verlag.
-    Nothelle-Wildfeuer, Ursula. (1999). Soziale Gerchtigkeit und Zivilgesellschaft, Rauscher und Lothar Roos (Hg.) Abhandlung zur Sozialpolitik Bd. 42, Paderborn/München: Ferdinand Schöningh Verlag.
-    Rawls, John. (1997). "Erwiderung auf Habermas", Hinsch Wilfried (Übers.), in: philosophische Gesellschaft, zur Idee des politischen Liberalismus, Frankfurt/Main: Homburg Bad/Hinsch Wilfried (Hg.).
-    Reichert, Ramon. (2001). "eine Erkenntniskritik des sozialen Raumes in den Theorien der radikalen Demokratie", in: Zivilgesellschaft; ein Begriff macht Karriere, Mittelung des Instituts für Wissenschaft und Kunst 56, Nr.1, Ös. 75,- Wien.
-    Walzer, Michael. (1995). "was heißt zivile Gesellschaft?" in: Bürgergesellschaft, Recht und Demokratie, von den Brink Bert (Hrg.), Frankfurt/Main: Suhrkamp Verlag.