نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• پرویز اجلالی ¹
• حامد گوهری پور ²

¹ جامعه شناس موسسه عالی آموزش و پژوهش

² ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

تصویرهــای شهر در فیلم‌های سینمایی ایرانی:
1390-1309
   پرویز اجلالی*
حامد گوهری پور**
                              تاریخ دریافت: 10/7/93
                                تاریخ پذیرش: 15/2/94

چکیده
این مقاله بر آن است تا تصویرهای  گوناگون عمده‌ای را که از شهر در طول تاریخ سینمای ایران در فیلم‌های ایرانی بر پرده رفته است، در مرحله اول شناسایی وطبقه بندی و در مرحله دوم تبیین کند یعنی ارتباط آن‌ها را باتحولاتی که درکالبد و حیات اجتماعی شهرها پدیدار شده‌اند، توضیح دهد. در فیلم‌هایی که روایت فیلم در شهر روی می‌دهد، دوربین به اجبار بافت یک شهر را در زمان ساخت آن فیلم (همان‌گونه که هست) به نمایش درمی-آورد، اما در عین حال فیلمساز، همچون هنرمند می‌تواند با انتخاب زاویۀ دوربین، فاصله از سوژه، حرکت دوربین، رنگ، ریتم، صدا، تدوین  و سایر عناصر سازندة هنر ترکیبی سینما، شهر را آن گونه که او می‌بیند به مخاطب نشان دهد. پس تصویر شهر فقط عکسی از واقعیت شهر نیست، بلکه مثل هر تصویر هنری دیگر شهری است که هنرمند دریافته است. افزون بر این، همان طور که از جامعه شناسی هنر دریافته‌ایم، این تصویر یک محصول فردی و برداشتی انتزاعی از شهر نیست، بلکه فیلمساز، خودآگاه یا ناخودآگاه، بخشی از روح و معنای زمانه و جامعه خود را باز می‌تاباند و به همین جهت دریافت او از شهر جزیی از  میراث شناخت جامعه شناسانة شهر است.
روش ما  در این پژوهش ساختارگرایی نکوینی  مبتنی بر دیدگاه لوسین گلدمن است.  در این روش ابتدا کوشیده شده تا ساختار  مشترک فیلم‌های دربرگیرنده هریک از تصاویری که از شهر در فیلم‌های ایرانی درطول تاریخ این سینما، دیده شده است استخراج شود.  روش ما برای این کار نشانه شناسی بوده  است. در مرحله بعد این ساختارها با ساختار اجتماعی وتحولات آن مقایسه شده‌اند، تا معانی اجتماعی تصویرها کشف شوند، و از آنجا که از دیدگاه گلدمن، آفریننده اصلی آثارهنری نه مولف، بلکه گروه اجتماعی است که این جهان بینی درون آن شکل گرفته است؛ کوشیده‌ایم تا میان تصویرهایی که از شهر ارائه شده و نقش و جهان بینی طبقات واقشاراجتماعی پلی زده شود و روشن شود که این تصویرها محصول نگاه کدام گروه‌ها و طبقات اجتماعی به جامعه است؟
بر اساس آن چه دربالا آمد، کاوشی در فیلم‌های سینمایی ایرانی در طول تاریخ نزدیک به یک قرن آن، نشان می‌دهد که به طورکلی درهرکدام از دوره‌های پیش وپس از انقلاب چهار تصویر مشخص و متمایز از شهر در فیلم‌ها مشاهده شده‌اند (جمعاً هشت تصویر). اما نکته بدیع این است که آنچه از بررسی تصویرهای شهر در تاریخ سینمای ایران روشن می‌شود، غلبۀ تأمل برانگیز فیلم‌هایی است که در آن‌ها شهر، نه به عنوان فضایی زیبا و دل-نشین، شاد و امیدبخش، روان و با هویت، زنده و با اصالت؛ بلکه به مثابه مکانی خطرناک، فریبنده، مرگبار، سراب‌گونه، وحشت‌انگیز و حسرت‌بار بازنمایی شده است. به نظر می‌رسد این دید منفی، ارتباط زیادی با جابه-جایی‌های وسیع جمعیتی، گسترش سریع شهرها، انقلاب، موج مهاجرت‌ها و... دارد که منجر به بی ثباتی زندگی در شهرها شده  است. به  بیان دیگر می‌توان گفت که در این سال‌ها شهرنشینان با شهر به تفاهم نرسیده‌اند.
وازه‌های کلیدی: ساختار گرایی تکوینی، موضوع بازنمایی، فاعل بازنمایی، تصویر شهر، ساختار همنشین، ساختار جانشین

کلیدواژه‌ها

• وازه‌های کلیدی: ساختار گرایی تکوینی
• موضوع بازنمایی
• فاعل بازنمایی
• تصویر شهر
• ساختار همنشین
• ساختار جانشین

عنوان مقاله [English]

Depicting The "City" In Iranian Films: 1930-2011

نویسندگان [English]

• Parviz Ejlali ¹
• Hamed Goharipoor ²

چکیده [English]

Parviz Ejlali
Hamed Goharipour
Date of Receive: 2014/10/2
Date of Accept: 2015/5/5

Abstract
This paper aims to recognize, classify, and explain main images of the city as one can find in Iranian films during its history (1930 - 2011). When film narrative happens in a city, the camera shows the city as it looks like at the moment of photography; though the filmmaker, as an artist, is able to depict a city from his or her own perspective by selecting a specific camera angle, or distance from the subject, movement of camera, color, rhythm, speed, editing and other elements of composing a film. Therefore, any cinematic" City – Image" like any other artistic image is not a simple picture of the real city, but a city which is understood and represented by the artist. Furthermore, as we have learnt from sociology of art, this picture is not only  an individual artifact  or an abstract  conception of the city, but it reflects, in some way or another, parts of the soul and meaning of the artist’ time and society. So, one can regard it as a part of the sociological knowledge of the city.
 Methodologically, we followed Lucien Goldman. In this method at first step we tried to extract the common structure of the films consisting of a specific image by the help of semiotic analysis. In the second step we tried to bridge between the images and the worldview of different social groups and classes of the Iranian society.
 Our inquiry into Iranian films, with a history of about one century, revealed that in each- the before and after the revolution- periods, four and only four cities-images have been produced .So that one can find eight images of the city in so called" urban films" or films in which some urban problems like housing, migration, urban-rural dichotomy, informal settlement, class differences etc. were narrated.
Interestingly, in all of these eight images, depiction of the city as a dangerous, seductive, terrifying, deadly, sad and hallucinatory location, has been dominant. In fact, portraying the city as a beautiful and lovely place, encompassing, hopeful residents with dignity are an absolute exception or non-existent. The article claims that these unconscious negative viewpoints towards the city may be related to the vast relocation of the population, rapid urbanization, waves of migrations, and lack of social capital among relocated urbanites in large cities .In brief, it seems that residents of the cities have not reached to a good understanding with the cities yet.

کلیدواژه‌ها [English]

• generic structuralism
• subject of representation
• object of representation
• city-image
• paradigmatic /syntagmatic analysis