نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• مرتضی فرهادی

استاد مردم شناسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

جی‌غال‌اسمک (جوغاسم، پیشوک، پیقُک، چیدم، چیدان، چکیدان...)
گیاه مردم‌شناسی  و جغرافیای گیاهی (قلمرو رویشی)
این گیاه در ایران
مرتضی فرهادی*
سیاوش امینی، طیب خالدی، مرتضی رشیدی، شجاع امیری، افشین شیراوند، ایرج جمشیدی، فهد کمالوندی، علی گاورسینی، امیر مرادی، خانم جلیلیان، اکرم احمدی دارام رودی **
        تاریخ دریافت: 15/10/92
        تاریخ پذیرش: 17/2/93

چکیده
نوشته حاضر یک روبر (الگو) و نقشه (واگیره) کار برای گیاهان ایران بوده که حاصل کار طولانی مدت نویسنده و با کمک بیش از پانزده تن از دانشجویان کوشا و علاقمند و هوشمند دانشکده علوم اجتماعی در ربع قرن گذشته، به سامان رسیده است.
این نوشته توانسته است قلمرو رویشی این گیاه را در حدود یک چهارم سرزمین ایران پی گرفته و بقایا و بازمانده خرده‌فرهنگ گردآوری و مصرف آن را به ویژه در قحط‌سالی‌ها و گرانسالی‌ها و تنگ‌سالی‌ها را ثبت و ضبط کرده و نام فارسی این گیاه را از یک نام "جوغاسم" آن هم با املای "جوقاسم" که از نظر تاریخی و زبان‌شناسی بی‌معنا است را به حدود پنجاه نام از چندین استان ایران، استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، ایلام و بخش‌هایی از استان زنجان و اصفهان و همدان و لرستان و استان مرکزی برساند و نمونه‌هایی از ادبیات شفاهی و باورها و هنجارهای مربوط به این گیاه را مردم‌نگاری کند و از طریق این کار میدانی بسیار کوچک از نظر مضمون و بسیار عمیق از نظر توجه به ریزه‌کاری‌ها همچون گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی و با زمان‌بری بسیار به مقیاسی برای کار بر روی تک تک گیاهان مفید و هم گذشته ایران دست یابد.
این کار میدانی سبب شده است که ما به تحلیل جدیدی درباره خرافه نیز دست یابیم به این عنوان که پیش از این تصور غالب این بود که خرافه حاصل مغزهای ناتوان جامعه و شیوع و نفوذ آن باورها و رفتارها به جامعه فرهنگ است. این کار نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، داقل بخشی از آنچه را که ما امروزه خرافه می‌دانیم حاصل ذهن‌های پیشرفتة حکما و جامعه برای اعمال نفوذ و کنترل کودکان و کم دانشان و حاهلان عصر خویش بوده است.
واژه‌های کلیدی: گیاه مردم‌شناسی، جوغاسم، پیشوک، گرانسالی

20.1001.1.17351162.1393.21.67.2.4

عنوان مقاله [English]

Reflections on Joghasem: Ethno-Botany and Phytogeography of a plant in Iran

نویسنده [English]

• Morteza Farhadi

چکیده [English]

Morteza Farhadi
  Et al
Date of Receive: 2014/1/5
Date of Accept: 2014/5/7

Abstract:
This is a model and map for studying Iranian plants which is provided as a result of long time researching of author and his fifteen interested, diligent and shrewd students. In this article the vegetative area of this plants in a quarter of Iran’s territory and the subculture of its picking and consumption especially in drought and famine periods are documented. The historically and linguistically meaningless name of Joghasem is explored and obtained up to more than its fifty synonyms in different provinces of Tehran, western and eastern Azarbayjans, Kermanshah, Ilam, and some parts of Zanjan, Isfahan, Hamedan and Markazi provinces. The article also ethnographically studies some samples of oral literatures, beliefs and norms which are related to this plant. By such small but deep field research, it provides some archaeological speculation.
This field research also brings a new analysis about superstition. Before this, the dominant conception was that superstition is as the result of weak brains and the prevalence of related beliefs and behaviors. By this study it is clear now that most likely, at least some part of what is mentioned today as superstition is the result of advanced mind of the men of wisdom and society to control child, illiterates and fools of the age.

کلیدواژه‌ها [English]

• ethno-botany
• Joghasem
• Drought
• famine