نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه پیام نور، واحد تهران

چکیده

 
در این مقاله رویکردها و آراء نظری موجود در ایران پس از انقلاب، درباره نحوه ورود دین به مباحث و موضوعات اجتماعی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است و در پایان، نویسنده بر اساس مبانی و چارچوب نظری مفروض خود یکی از رویکردهای موجود در این مقاله را برگزیده است. امکان و یا امتناع ورود دین در حوزه اجتماعی و هم‌چنین، نحوه این ورود یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در علوم اجتماعی و خصوصاً جامعه‌شناسی در ایران است. در این متن، روایت‌های متعددی ارائه‌شده است که همگی در ذیل سه سنخ یا رویکرد کلی به بحث نهاده شده‌اند. رویکرد اوّل، رویکرد جایگزینی جامعه‌شناسی با تفکّر اجتماعی اسلامی است. رویکرد دوّم، رویکرد نفی یا بی‌اعتنایی به تفکّر اجتماعی اسلامی است. رویکرد سوّم، رویکرد توازی و دادوستد بین جامعه‌شناسی و تفکّر اجتماعی اسلامی است. در این رویکرد تمام مقدمات و مفروضات علم جامعه‌شناسی در نظر گرفته‌شده است و جامعه‌شناسی نفی نمی‌شود و یا چیز دیگری جایگزین آن نمی‌گردد. این رویکرد باب جدیدی را در علم‌الاجتماع می‌گشاید؛ به‌نحوی‌که معرفت‌های غیرعلمی نیز امکان ورود به مباحث و موضوعات اجتماعی را می‌یابند. روش مورد استفاده در این مقاله روش اسنادی است. بر این اساس، به کتب، مجلات و مقالات موجود در حوزۀ موردنظر مراجعه شده است و این منابع مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Triad of Replacement, Negation or Dismissal, Parallelism Examination and Critique of the Theoretical Positions in Iran Regarding Islamic Sociology

نویسنده [English]

  • Mohammad Asadi

Master of Sociology, Payame Noor University, Tehran

چکیده [English]

In the present paper, the theoretical approaches and opinions available in Iran after the Islamic Revolution regarding how religion enters social discussions and topics has been studied and critiqued. In the end, the author has selected one of the existing approaches based on his presumed principles and theoretical framework. The possibility or negation of religion entering the social field, and also how it enters the social field is one of the challenges raised in social sciences and particularly in sociology in Iran. In the current study, different narrations have been presented, all of which are grouped under three types or general approaches regarding the matter. The first approach is the “replacement of sociology with Islamic social thinking”. The second approach is the “negation or dismissal of Islamic social thinking”. The third approach is the “parallelism and exchange between sociology and Islamic social thinking”. With this approach, all of the rudiments and assumptions of sociology are taken into account and the science is not negated or replaced. This approach opens new doors into the science of society, in that non-scientific knowledge also receives an opportunity to enter social discussions and topics. Library studies as well as documentary approach are the method employed by the author. social thinking”. With this approach, all of the rudiments and assumptions of sociology are taken into account and the science is not negated or replaced. However, in addition to that, this approach opens new doors into the science of society, in that non-scientific knowledge also receives an opportunity to enter social discussions and topics. Finally, after analyzing and critiquing the three approaches, the author selects the third approach as it is more compatible with the principles and history of science, and it also gives way to new opportunities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Sociology
  • Islamic Social Thinking
  • Replacement Approach
  • Negation or Dismissal Approach
  • Parallelism and Exchange Approach
  • Differentiation of Knowledge
- العطّاس، سید فرید. (1391)، «گفتمان‌های جایگزین در علوم اجتماعی آسیا»، ترجمه: محمود عبدالله زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اوّل.
- پارسانیا، حمید؛ مصطفی ادیب. (1385)، «جهانی‌شدن و ظرفیت‌های معرفتی دین مبین اسلام»، ماهنامه نگرش راهبردی، شماره 78-77.
- پارسانیا، حمید؛ سید فرید العطاس. (1392)، «مناظره در باب: علوم اجتماعی و متفکران مسلمان؛ بازسازی یا بدیل سازی؟»، در دانشگاه تهران: در وب‌سایت: http://ejtemaee.ir/.
- تنهایی، حسین ابوالحسن. (1376)، «جامعه‌شناسی دین، جامعه‌شناسی دینی و جامعه‌شناسی اسلامی»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، شماره یک.
- جلائی پور، حمیدرضا. (1389)، «پاسخ به مخالفان جامعه‌شناسی: روایت‌های دانش اجتماعی دینی و نسبت آن با جامعه‌شناسی»، ماهنامه مهرنامه، سال اول، شماره هشت.
- جلائی پور، حمیدرضا. (1389)، «دفاع از ابعاد جهانی جامعه‌شناسی: نقد علوم اجتماعی بدون قطب‌نما در ایران»، در انجمن جامعه‌شناسی ایران، مجموعه مقالات همایش علم بومی، علم جهانی: امکان یا امتناع؟، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلّم.
- چالمرز، آلن فرانسیس. (1389)، «چیستی علم»، ترجمه: سعید زیباکلام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم.
- حسنی، سیّد حمیدرضا؛ مهدی علی پور؛ سیّد محمدتقی موحد ابطحی. (1390)، «علم دینی؛ دیدگاه‌ها و ملاحظات»، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ پنجم.
- ذاکر صالحی، غلامرضا. (1389)، «تبارشناسی دیدگاه‌ها در زمینه دانش اجتماعی: نگاهی تاریخی-اجتماعی»، در انجمن جامعه‌شناسی ایران، علم بومی، علم جهانی: امکان یا امتناع؟، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلّم: 287-264.
- سروش، عبدالکریم. (1388)، «تفرج صنع»، تهران: انتشارات صراط، چاپ هشتم.
- سروش، عبدالکریم. (1388)، «علم چیست، فلسفه چیست؟»، تهران: انتشارات صراط، چاپ هفدهم.
- شجاعی زند، علی‌رضا. (1383)، «اندیشه اجتماعی؛ دانش جامعه‌شناختی»، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 44.
- شجاعی زند، علی‌رضا؛ حسین کچویان؛ غلامرضا صدیق‌اورعی؛ احمد واعظی؛ عماد افروغ؛ حمید پارسانیا. (1389): «گفتگویی در باب: جستاری نظری بر امکان طرح جامعه‌شناسی دینی»، فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی، شماره اوّل.
- فاضلی، نعمت‌الله. (1389)، «گفتمان مسئله بومی: مسئله بومی‌سازی علوم اجتماعی از رویکرد مطالعات فرهنگی»، در انجمن جامعه‌شناسی ایران. (1389)، علم بومی، علم جهانی: امکان یا امتناع؟، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلّم.
- فراستخواه، مقصود. (1389)، «درباره مرگ جامعه‌شناسی و تولد مطالعات فرهنگی»، مهرنامه، شماره پنج.
- فراستخواه، مقصود. (1389)، «علوم انسانی در ایران؛ علم، ناعلم و شبه‌علم»، سخنرانی در نشست تخصصی علوم انسانی، وضعیت امروز، چشم‌انداز فردا، در وب‌سایت:
http://www.aftabnews.ir/vdcg7t9q7ak9z74.rpra.html
- فراستخواه، مقصود. (1390)، «مشکلات جامعه‌شناسی دین در ایران»، مجله چشم‌انداز ایران، شماره هفتاد.
- فراستخواه، مقصود. (1390)، «گفت‌وگو با مقصود فراستخواه: تفکر اجتماعی در عسرت»، در وب‌سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران:   http://www.isa.org.ir/congress-discussion/3690
- قانعی راد، محمدامین. (1389)، «علوم اجتماعی مستقل/ دگرواره و عینیت چندگانه (نگاهی به آراء سید حسین و سید فرید العطاس)»، در انجمن جامعه‌شناسی ایران.(1389)،علم بومی،علم جهانی: امکان یا امتناع؟،تهران:انتشارات جهاد دانشگاهی واحدتربیت معلّم:140-104.
- کچویان، حسین. (1387)، «مرگ جامعه‌شناسی؛ تولّد مطالعات فرهنگی»، سخنرانی در: دانشگاه علّامه طباطبایی، در وب‌سایت:    http://kachooyan.com/wp/category/discussios
- کچویان، حسین؛ حمید پارسانیا؛ حسین بستان. (1390)، «پارادایم جامعه‌شناسی اسلامی؛ چیستی و روش‌شناسی»، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اوّل.
- کوهن، توماس. (1369)، «ساختار انقلاب‌های علم»، ترجمه: احمد آرام، تهران: انتشارات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، چاپ اوّل.
- کوزر، لوئیس. (1385)، «زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی»، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی، چاپ دوازدهم.
- محدثی، حسن. (1390)، «تمایز نظریه اجتماعی و نظریه جامعه‌شناختی: راه‌حلی برای مشکل اسلامی سازی جامعه‌شناسی در ایران»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، شماره چهار، دوره پنجم.
- محدثی، حسن. (1390)، «گفت‌وگو با حسن محدثی: معرفت دینی و معرفت علمی با هم دادوستد دارند، ولی ترکیب نمی‌شوند»، در وب‌سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران:
http://www.isa.org.ir/congress-discussion
- محدثی، حسن. (1391)، «جامعه‌شناسی دین: روایتی ایرانی»، تهران: نشر یادآوران، چاپ اوّل.
- محدثی، حسن؛ و غلام عباس توسلی؛ محمدامین قانعی راد و محمد ثقفی. (1391): «آیا ابن‌خلدون جامعه‌شناس است؟»، در سالن اجتماعات انجمن جامعه‌شناسی ایران، در وب‌سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران: http://www.isa.org.ir/session-report/4823.
- محدثی، حسن؛ علی‌رضا شجاعی زند. (1392)، «مناظره در باب: جامعه‌شناسی اسلامی و جامعه‌شناسی انتقادی»، در وب‌سایت: http://ejtemaee.ir/.
- محدثی، حسن. (1393)، «دکتر حسن محدثی گیلوایی در گفتگو با شمع: نجات تفکر اجتماعی دینی از دست تطاول مدّعیان جامعه‌شناسی اسلامی»، گاهنامه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی شمع: دانشگاه تهران، شماره 131.
- ملکیان، مصطفی. (1379)، «امکان و چگونگی علم دینی»، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، شماره بیست‌ودو.