نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمود جمعه پور

هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

با آشکار شدن این موضوع که بسیاری از رویه ها و روش های زندگی بشر امروزی خارج از توان زیست محیطی است و نمیتواند پایدار باشد، تکنیک ها، روش ها و فنونی که با قانون های بومشناختی هماهنگ و سازگار هستند، مورد توجه قرار گرفته است.بخش مهمی از این روش ها و فنون، تجربه و دانشی است که مردم بومی پس از چند هزار سال در سازگاری با محیط و شناخت سرزمین زیستگاهی خود به دست آوردهاند. هر کشور به نوع خود سهمی در این دانش بومی دارد، ولی در این بین، کاریز یا قنات ایرانی از جایگاه خاصی برخوردار است. در این مقاله، قنات های ایران از زاویهای نو، به عنوان بخشی از دانش بومی و میراث فرهنگی بشری، با بررسی موردی قنات های کاشان مورد توجه قرار گرفته است و کوشش شده است تا جلوه هایی از سازگاری این نظام با شرایط زیست محیطی به عنوان یک امتیاز در فرآیند توسعه پایدار برشمرده شود. قنات ها به ویژه درمحدوده داخلی فلات ایران نه تنها نقش مهمی در تامین آب آشامیدنی و کشاورزی داشتهاند، بلکه ماندگاری بسیاری از سکونتگاه های شهری و روستایی به آنها وابسته بوده است. در بسیاری از مناطق ایران از قنات برای تولید انرژی نیز استفاده می شده است. نمونه بارز این مسئله آسیاب ها ی آبی است که برسر راه قنات ها ساخته می شده است، و در جاهایی چندین آسیاب بر سر راه یک قنات ساخته میشد. چنان که روی قنات فین کاشان، هفت آسیاب ساخته شده بود که هنوز برخی از آن ها کار می کنند. در بسیاری از روستاهای حاشیه کویر، قنات تنها سرچشمه دسترسی به آب است و زندگی این اجتماعات مانع پیش روی کویر است، در حالی که با خشک شدن قنات و تخلیه روستا از سکنه، راه برای پیشروی کویر هموار می شود. ازسوی دیگر، آبیاری زمینهای شور با آب قنات باعث می گردیده است که در دراز مدت از میزان شوری زمینها کاسته شود وکیفیت آن بهبود یابد. نقش هایی از این دست نشان می دهد که قنات همچنان میتواند به عنوان یک نظام آبیاری، تولیدی و اجتماعی و اقتصادی در بخش وسیعی از سرزمین ایران در خدمت توسعه پایدارقرارگیرد.

کلیدواژه‌ها

• توسعه پایدار
• دانشبومی
• قنات
• نظام های سنتی کشاورزی
• آبیاری و همکاری جمعی

عنوان مقاله [English]

Indigenous Knowledge of Qanat System and Sustainable Development in Iran

نویسنده [English]

• mahmud jome poor

چکیده [English]

The technology related to the construction and use of Qanats developed in Iran since ancient times to take advantage of the underground water resources in arid regions. In most cases however, Qanats are more than just a,vay of using underground water. They represent a unique and integrative system of indigenous knowledge and wisdom in sustainable management of land, water, and agricultural biodiversity, as well as extensive collaboration in agricultural communities. At present, many tacrors threaten the Qanat systems in Iran as well as worldwide. Climate change, increasing risks of desertification, over-consumption of freshwater resources, Introduction of DC\\' technologies, as well as inadequate policies have all contributed to the degradation of ingenious system or Qanat construction ancJ maintenance. Studying Qanat system in Kashan area in Iran reveals that there is an urgent need for the protection and revival of the existing network or Qanat systems in arid regions of Iran and worldwide,

کلیدواژه‌ها [English]

• Qanat
• Ingenious Agricultural Heritage
• Irrigation and Agricultural Systems