نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• هما حاجی علی محمدی

هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

دانش بومییا سنتی به عنوان شاخهای از علم مردم شناسی جایگاه ویژهای در مطالعات زیربنایی توسعه ی پایدار دارد. شناخت، احیا و متناسبساختن دانش بومی با نیازهای امروز جوامع انسانی، زمینه های دسترسی صحیح به منابع (آب،جنگل، زمین و...) را فراهم میسازد و به مدد روش های نوین کنترل تولید، انرژی های نهفته در دل طبیعت را به بهترین شکلی در اختیار انسان قرار میدهد. در این نوشتار تلاش شده است که به جایگاه دانش بومی در جهان امروز اشاره شود و در قالب یک پژوهشی علمی، روش سنتی تهیه ی ذغال در جنگلهای مازندران بازشناسی گردد. این گزارش به روش چند زمانه، طی اقامت در دو مقطع زمانی متفاوت ۴۷ روزه در منطقه شکلی گرفت، و اطلاعات آن از طریق مشاهده ی مستقیم، مصاحبه ی " رودررو face to face) (interVicWو کیفی (qualititaiveinterViCW) که از روشهای متل اولی در پژوهشهای میدانی مردم شناسی است و نیز با مراجعه به منابع مکتوب کتابخانهای جمع آوری شده است. جامعه ی آماری را صرفاً کسانی تشکیل دادهاند که به طور مستقیم (ذغال پزها) و غیرمستقیم (مالی دارها، پیمانکاران و محلی ها و...) با موضوع ارتباط داشتهاند. مصاحبه شوندگان نیز به روش نمونه گیری زنجیرهای (SnOWball Sampling) انتخاب شدهاند. نوع مطالعه نیز با مراجعه های مختلف به زمین و میدان تحقیقی به روشی چند زمانه یا طولی صورت پذیرفته است. ذغال پزی در این مقاله با توجه به دسته بندی آندره لوراگوران (مربوط به استحصال مورد بررسی قرار گرفته است. در این فرآیند، با فراهم آمدن شرایطی ویژه، چوب به ذغال تبدیل می شود. آگاهان از فن ذغال سازی از راه های صرفه جویی و استفاده ی بهینه از ضایعات طبیعت (چوب خشک درختان) به خوبی باخبرند و میدانند که چگونه و در کجا کورهای بسازند تا با صرف کمترین انرژی و نیز تحمیل کمترین خسارت به طبیعت، بهترین شرایطرا برای تهیه ی سوخت فراهم آوردند و بیشترین بازدهی را داشته باشند.واژگان این نوشتار صرفاً بر اساس تعریف تحلیلی (analytical definition) - تعریفی که به صورت تجربی بررسی می شود و رواج معنایی آن در بین افراد یک جامعه معنا پیدا می کندبوده است. فرآیند ذغال پزی و پژوهش در حوزه ی بومی آن در قالب دور تقسیم بنا۔یشکلگرفتهاست که عبارت است از: ۱- نظام تولیدی ذغال، شامل مواد اولیه (جنگل و درختان) نیروی کار (ذغال پزها و...) فن آوری تهیه ی ذغال (فنآوری ساخت کوره، روش تهیه ی ذغال، ابزار و...) ۲- نظام بهره برداری از ذغال شامل تقسیم کار، دستمزدها، نگهداری و توزیع ذغال . فن آوری تهیه ی ذغال (پخت ذغال) از دیرباز در میان جنگل نشینان با نوعی همزیستی با طبیعت و حرمت نهادن به حریم آن آمیخته گشته و در مبادله ی پایاپای بین انسان و طبیعت، نسل به نسل به امروز رسیده است. اما متأسفانه در حال حاضر شرکت های پیمانکاری، بدون نظارت دقیق، با بهره برداری بی رویه از جنگل قانون سبز رویش را زیر پا نهادهاند و به نسلکشی درختان کمر بسته اند و نیز در مبادله ی نابرابر طبیعت با ثروت، زنگ خطر نابودی جنگلی، حذف تنوع زیستی و در نهایت تهدید حیات انسانی را به صدا در آوردهاند.

کلیدواژه‌ها

• دانش بومی
• پژوهشهای بومی
• الگوها و رسوم فنی
• ذغال
• ذغال پزی
• کوره چین
• پارسیل
• جنگلبانی
• استحصال

عنوان مقاله [English]

Indigenous Technology of Coal Making: A Survey in Indigenous Knowledge

نویسنده [English]

• homa haji ali mohammadi

چکیده [English]

As a branch of anthropology, Traditional or Indigenous knowledge has a unique position in infrastructural studies of persistent development. Beside discussing the global position of indigenous knowledge, this paper has tried to present a case research project of coal making in Mazandaran Province of Iran using traditional method. to do this, the researcher has carried out direct in depth observations, face to face and qualitative interviews, along with the use of documents. The Focus group solely consists of coal makers, meanwhile mule keepers, contractors and other locals people were also studied. Interviewed people were selected through snowball sampling in a longitudinal or multi periodic time course study in the research site. The study reveals how coal making process has passed down from generation to generation by the foresters through a special kind of natural environment coexistence resulting in forest preservation. In contrast, current companies carelessly exploit forest resources with no careful supervision leading to total destruction of this national property, so that the alarm ring for forest and biodiversity has already tolled.

کلیدواژه‌ها [English]

• coal
• coal Making