فرشاد مومنی؛ اسماعیل عالی زاد؛ وحید میره بیگی
چکیده
سالهاست که پژوهشگران، مشکلات توسعهای کشورهای برخوردار از منابع طبیعی همچون نفت را به همین برخورداریِ آنها نسبت میدهند. پژوهشهای پرشمار این حوزه، بیشتر بر نظریه دولترانتیر و بلایمنابع متکی بودهاند. امروزه با پیشرفت پژوهشهای تجربی و انتقادات نظری، در کاستیهای نظریاتِ کلاسیکِ این حوزه، کمتر تردیدی وجود دارد و پژوهشهای ...
بیشتر
سالهاست که پژوهشگران، مشکلات توسعهای کشورهای برخوردار از منابع طبیعی همچون نفت را به همین برخورداریِ آنها نسبت میدهند. پژوهشهای پرشمار این حوزه، بیشتر بر نظریه دولترانتیر و بلایمنابع متکی بودهاند. امروزه با پیشرفت پژوهشهای تجربی و انتقادات نظری، در کاستیهای نظریاتِ کلاسیکِ این حوزه، کمتر تردیدی وجود دارد و پژوهشهای متأخر نیز تلاشهایی برای تعدیل افراطوتفریطهای نظریات کلاسیک رانتیریسم بودهاند که معمولاً دامنهای محدود از پیامدهای مطرحشده برای رانتیریسم را بررسی کرده و به شکل یک نظریهی مفصل و منسجم در نیامدهاند، یا یک ایدهآل تایپ مناسب از دولترانتیر برای بررسیهای تاریخی ارائه نکردهاند. متن حاضر کوشیده است تا ضمن مرور رویکرد رانتیریسم و مرور برخی از مهمترین پژوهشهای انجامشده که اصلاحاتی در نظریات کلاسیک رانتیریسم انجام دادهاند و دریچههایی برای بازنگری گشودهاند، به معرفی رویکرد نهادگرایانهی داگلاس نورث به عنوان یک چارچوب مفهومی مکمل بپردازد. بدینمنظور، نقاط قوت و کاستی هر دو رویکردِ نورث و رانتیریسم تحلیل و در راستای تلفیق آنها تلاش شده است. نهایتاً چارچوب مفهومیِ جایگزینی به نام «نظم دسترسی محدود رانتیر» معرفی شده است که اگرچه در هردو رویکرد ریشه دارد اما با افزودن چند نکته تا حدودی از این دو فراتر میرود و بینشهای تازهای برای مطالعهی دولتهای رانتیر به دست میدهد.
سید وحید میرهبیگی
چکیده
حکومتهای متکی بر درآمدهایِ رانتی، که قسمت عمدهای از درآمدهایشان نه از محل مالیاتها بلکه از محل فروش منابع طبیعی استخراج شده تأمین میشود، همواره با مشکلاتِ اقتصادی و سیاسیِ فراوانی روبهرو بودهاند. به نحوی که نظریاتِ خاصی برای مطالعهی اقتصاد سیاسیِ آنها به وجود آمده است. این نظریات که به نظریاتِ رانتیریسم مشهورند بر پیامدها ...
بیشتر
حکومتهای متکی بر درآمدهایِ رانتی، که قسمت عمدهای از درآمدهایشان نه از محل مالیاتها بلکه از محل فروش منابع طبیعی استخراج شده تأمین میشود، همواره با مشکلاتِ اقتصادی و سیاسیِ فراوانی روبهرو بودهاند. به نحوی که نظریاتِ خاصی برای مطالعهی اقتصاد سیاسیِ آنها به وجود آمده است. این نظریات که به نظریاتِ رانتیریسم مشهورند بر پیامدها و آثارِ زیانبارِ رانتیریسم تأکید دارند. این اثار و پیامدها به حوزههای مختلفِ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مربوطاند و از نوساناتِ بازارِ جهانی که اقتصاد ملی رانتیرها را متزلزل میکند تا قدرتیابیِ غیرعادیِ دولت/حکومت را در بر میگیرند و بسیاری از پژوهشها دریارهی پیامدهای غیردموکراتیکِ رانتیریسم متفقالقول هستند. در این پژوهش ابعادِ رانتیریسم به عنوان نقطهی مقابلِ ابعادِ حکمرانیِ خوب شناسایی شد و الگوی حکمرانیِ خوب به مثابه بدیلِ دموکراتیکِ رانتیریسم مطرح گشت. سپس نحوهی حکمرانی در شش کشور که به میزان متفاوتی بر رانت اتکا دارند بررسی شد. این پژوهش با روش تاریخی- تطبیقی و بر اساس دادههای بانک جهانی انجام گرفته است. نتایج نشان داد که نظریاتِ رانتیریسم دارایِ محدودیتهایی جدی است، زیرا یک حکومت بیشتررانتیر لزوماً غیردموکراتیک و با حکمرانیِ نامناسب عمل نمیکند؛ و برعکس یک حکومتِ کمتررانتیر، حکمرانیِ مناسبتری ندارد. درنهایت، پیشنهادهایی را برای توسعهی نظریات رانتیریسم ارائه شده است.