نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه یزد

چکیده

نهاد ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران، نهادی ریشه‌دار بوده است. البته این نهاد در دوره‌های مختلف تاریخی شکل‌ها و کارکردهای مختلفی داشته است. اگرچه ازدواج موقت در میان مردم ایران هیچ‌گاه مقبولیت عام پیدا نکرده، اما این نهاد همچنان در جامعه ایران پابرجا مانده است. از این‌رو، این مسئلۀ مطرح می‌شود که چرا ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران به وجود آمده و تداوم پیدا کرده است. در این مقاله، با استفاده از الگوی کارکردگرایی (که از تلفیق نظریه‌های کارکردگرایی برانیسلاو مالینوفسکی و رابرت کی مرتون به دست آمده است)، نهاد ازدواج موقت در تاریخ اجتماعی ایران موردبررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق با روش تحلیل تطبیقی- تاریخی بر مبنای نوشته‌ها و شواهد مکتوب تاریخی به دست آمده‌اند و در چهار دوره تاریخی دسته‌بندی و شرح داده شده‌اند. این دوره‌ها عبارت‌اند از: «ایران باستان»؛ «از صدر اسلام تا صفویه»؛ «از صفویه تا قاجاریه»؛ و «قاجاریه». مطابق با یافته‌های پژوهش، به طور کلی، نهاد ازدواج موقت بر اساس فرهنگ مردسالار جامعه به نیازهای فردی مانند نیاز جنسی، تولید مثل، نیاز به امنیت و معیشت و نیازهای اجتماعی مانند حل مسأله وارث، تحکیم روابط اجتماعی و برقراری پیوند اجتماعی، به گونه‌ای مشروع پاسخ می‌داده است. باوجوداین، این نهاد در هر دوره، کژکارکردها و کارکردهای پنهانی نیز داشته است که این مقاله به توصیف و تبیین آن‌ها به گونه‌ای تطبیقی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Sociological Study of the Institution of Temporary Marriage in the Social History of Iran (From the Ancient Iran until the End of the Qajar Dynasty)

نویسنده [English]

  • Masoud Zamani Moghaddam

PhD Candidate of Sociology,Yazd University

چکیده [English]

The institution of temporary marriage in the social history of Iran has been an established institution. However, it has had different forms and functions in different historical periods. Although temporary marriage has never been widely accepted by the general public, this institution has prevailed in Iran to this day. Therefore, the question of why temporary marriage has been created and has endured in the social history of Iran has remained unanswered. In the present paper, the institution of temporary marriage has been investigated using the functionalist model (based on the integration of functionalist theories developed by Bronislaw Malinowski and Robert Merton). The findings of the research were interpreted through a comparative-historical analysis method and based on historical writings and documents. The findings have been classified and explained into four historical periods. These periods are: “The Ancient Iran”; “From Early Islam to the Safavid Dynasty”; “From the Safavid Dynasty to the Qajar Dynasty”; and “the Qajar Dynasty”. According to the findings, based on the patriarchal culture of society, generally the institution of temporary marriage had responded in a legitimate way to individual needs such as sexual needs, reproduction, security and livelihood, and to social needs such as the issue of heritage, solidifying social relations and establishing social connections. Nevertheless, this institution has had dysfunctions and hidden functions which this paper addresses in a comparative way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Temporary Marriage
  • Social history
  • Functionalism
  • Sociological Study
-    اورسل، ارنست. (1353)، سفرنامه اورسل، ترجمه: علی اصغر سعیدی. تهران: زوار.
-    بادامچی، حسن؛ غضنفری، کلثوم؛ داوری، پروین. (1394)، «ازدواج موقت در دین زردشتی و اسلام»، زن در فرهنگ و هنر، دوره هفتم، شماره 4.
-    بارتلمه، کریستیان. (1337)، زن در حقوق ساسانی، ترجمه: ناصرالدین بدیع‌الزمانی، تهران: عطایی.
-    براون، ادوارد. (1375)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمه: ذبیح الله منصوری، تهران: صفّار.
-    برت، پاتریک. (1389)، نظریه‌های جامعه‌شناسی در قرن بیستم، ترجمه: محمد خانی، تهران: رخ داد نو، چاپ اول.
-    بهرامان، فرخ مرد. (1391)، مادیان هزار دادستان، ترجمه: سعید عریان، تهران: نشر علمی، چاپ اول.
-    پولاک، یاکوب ادوارد. (1368)، ایران و ایرانیان، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
-    توسلی، غلام عباس. (1385)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت.
-    دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود. (1364اَخبارُ الطّوال، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی
-    راوندی، مرتضی. (1368)، تاریخ اجتماعی، تهران: نگاه، جلد هفتم.
-    رضایی باغ بیدی، حسن. (1386)، روایت آذرفرنبغ فرخزادان. (رساله‌ای در فقه زردشتی منسوب به سده سوم هجری)، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
-    روشه، گی. (1391)، جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز، ترجمه: عبدالحسین نیک گهر، تهران: نشر نی.
-    ریتزر، جورج؛ گودمن، داگلاس جی.. (1390)، نظریه جامعه‌شناسی مدرن، ترجمه: خلیل میرزایی و عباس لطفی زاده، تهران: انتشارات جامعه شناسان، چاپ اول.
-    سالور، قهرمان میرزا. (1374)، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه (جلد اول)، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
-    سجاد، سیدمحمدحسین. (1375)، نگرشی نو بر ازدواج موقت، قم: الهادی.
-    سرنا، کارلا. (1362)، آدم‌ها و آئین‌ها در ایران، ترجمه: علی اصغر سعیدی، تهران: زوّار.
-    شکی، منصور. (1393)، «حقوق در ایران باستان»، جلد 3، تاریخ جامع ایران، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
-    شهری، جعفر. (1368)، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، جلد اول، تهران: رسا.
-    صفا، ذبیح الله. (1355)، تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس، جلد سوم.
-    صفا، ذبیح الله. (1356)، خلاصه تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران: از آغاز تا پایان عهد صفوی، تهران: امیرکبیر.
-    طباطبائی، سیدمحمدحسین. (1363)، تفسیر المیزان، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، ج 4، (ترجمه: سید محمد خامنه)، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
-    عبدالهی، محمد. (1381)، «یادنامه رابرت کینگ مرتن»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره 4، شماره 2.
-    فروزانی، ابوالقاسم. (1384)، غزنویان، تهران: سمت.
-    فلاندن، اوژن. (1356)، سفرنامه، ترجمه: حسین نورصادقی، تهران: اشرفی.
-    فلور، ویلم. (2010تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران، ترجمه: محسن مینوخرد، استکهلم: انتشارات فردوسی، چاپ اول.
-    فکوهی، ناصر. (1393)، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نشر نی.
-    کرزن، جرج ناتانیل. (1367)، ایران و قضیه ایران، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-    گروته، هوگو. (1369)، سفرنامه گروته، ترجمه: مجید جلیلوند، تهران: مرکز.
-    گولد، جولیس و ویلیام ل. کولب. (1376)، فرهنگ علوم اجتماعی، جمعی از مترجمان، تهران: نشر مازیار.
-    لیدی شیل، مری. (1362)، خاطرات لیدی شیل، ترجمه: حسین ابوترابیان. تهران: نشر نو.
-    محقق دایکندی، محمد اکبر. (1386)، «ازدواج موقت در قرآن کریم»، سفیر نور، شماره 1.
-    مظاهری، علی اکبر. (1373)، خانواده ایرانی در دوران پیش از اسلام، ترجمه: عبدالله توکل، تهران: نشر قطره.
-    منجم یزدی، جلال‌الدین محمد. (1366)، تاریخ عباسی (روزنامه ملأ جلال)، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا، تهران: وحید.
-    منصوربخت، قباد؛ حسینی، معصومه. (1394)، «آداب ازدواج ایرانیان در دوره قاجار از منظر سفرنامه‌ها»، خردنامه، شماره 15.
-    موزر، هنری. (2536)، سفرنامه ترکستان و ایران، به کوشش محمد گلبن، ترجمه: علی مقدم، تهران: سحر.
-    میکائیل اف، ذوالفقار. (1388)، «ازدواج موقت از دیدگاه بزرگان فریقین»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 30.
-    میلز، چارلز رایت. (1389)، بینش جامعه شناختی، ترجمه: عبدالمعبود انصاری، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-    نصر، سیدولی رضا. (1371)، «ازدواج موقت و ضرورت اجتماعی»، ایران نامه، شماره 41.
-    Carlsen, B. H. (1984). ''The Cakar marriage contract and the Cakar children's Status in the Mātiyān I Hazār Dātistān and Rivāyat i Ēmēt i Ašavahištān'', W. Skalmowshi and A. van Tongerloo, eds., Middle Iranian studies, Leuven, pp.103-114.
-    Haeri Shahla. (1989). Law of Desire: Temporary Marriage in Shi'i Iran. Syracuse: SyracuseUniversity Press.
-    Hjerrild. B. (1993). "Islamic Law and Sasanian Law", Law and The Islamic World Past and Persent, papers presented to the joint seminer at the universities of Copenhagen and Lund March 29 th – 27 th,, ed. Ch. Toll/ J. Skovcaard- Petersen, pp. 49-55.
-    Hjerrild. B. (2003). Studies in Zoroastrian Family Law, A comparative Analysis: Copenhagen.
-    Lorey, Eustace de and Sladen, Douglas. (1907). Queer Things about Persia, Philadelphia-London: J.B. LippincotCo.
-    Macuch, Maria. (2003). ''The function of Temporary Marriage in the context of Sasanian Family Law'', Proceeding of the fifth conference of the societas Iranologica Europaea held in Ravenna, October 6-11, vol.I: Ancient and Middle Iranian studies, ed.by A.panaino/ A. Piras, pp.585-597.
-    Macuch, M. (2007). ''The Pahlavi model marriage contract in the Light of Sasanian family Law'', Iranian Languages and Texts from Iran and Turfan, ed.: M. Macuch, M. Maggi, W. Sundermann, pp. 183-205.
-    Malinowski, Bronisław. (1944). A Scientific theory of culture. North Carolina: The University of North Carolina Press.
-    Merton, Robert K. (1968). Social Theory and Social Structure, New York: Free Press.
-    Perikhanian. A. (1980). The Book of a Thousand Judgments (A Sasanian Law Book) (MHD): Costa Mesa.
-    Shaki, M. (1987). ''Ayōkēn'', Encyclopaedia Iranica, vol. III, p. 149.
-    Shaki, M. (1990). 'Čakar'', Encyclopaedia Iranica, vol. I, pp. 647-649.
-    Shaki, M. (1999). ''Family Law I in Zoroastrianism'', Encyclopaedia Iranica, vol. IX, pp. 184-196.
-    Southgate, Horatio. (1840). A Tour Through Armenia and Mesopotamia, vol. 2. New York: D. Appleton & Co.
-    Wishard, John G. (1908). Twenty Years in Persia. A Narrative of Life under the Last Three Shahs. New York: Fleming H. Revell.