نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

ارشد مردم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

چکیده
آنچه را که در گستره هستی با عنـوان طبیعت سبز نامیده‌اند، چیزی نیست جز راز بقاء، سلامتی و زندگی همه موجودات زنده بر روی کره خاکی. گیاه این نعمت بزرگ و بی همتای الهی د رانواع گونه‌ها، رنگ‌ها و مزه‌ها تنها آفریده‌ای است که غذای جسم و روح بشر را تأمین می‌کند. آنگاه که انسان پا به عرصه جهان نهاد پیش از هر چیز گیاهان نیاز های او را برآورده نموده و ایشان را به آسایش و آرامش رساندند. انسان براساس دیده‌ها و تجربیاتش به آگاهی لازم در استفاده از گونه‌های گیاهی دست یافت و در طول عمرخود از آن بهره‌مند گردید. رفته رفته با گذشت ده‌ها هزار سال تا کنون براساس شواهد و قرائن موجود تغییرات زیادی در محیط زیست بوجود آمده، همچنین با تفکّر و پیشرفت‌های علمی ‌و فنی آدمی‌ این دگرگونی‌ها وارد زندگی روزمره گردیده‌اند. اگر چه طبیعت تا پیش از این از مطلوبیتی بی‌نظیر برخوردار بود امّا امروزه با روند برق آسای صنعتی شدن و ورود تکنولوژی‌های روز، نابودی بستر سبز گیاهان و علم کهنسالان فراموش شده را نظاره‌گر هستیم. از این رو برای جلوگیری از مرگ طبیعت و اندوخته‌های مربوط به آن، اهمیت و توجه به دانش محلی گیاه‌شناسی تنها راه کمک به بقاء و زندگی بشر به شمار می‌آید. بدین ترتیب راه برای پژوهشـگران، متخصصان در علم و صنعت و عامه مردم در مطالعه، حفظ و مصرف گیاهان هموار خواهد شد. این مقاله برآن است تا با مروری در گذشته تاریخی انسان به یادآوری و معرفی شیوه‌های گذشتگان در بهره‌مندی از گیاهان و قدرت سودآوری آنها به اهمیت موضوع بپردازد. بدین ترتیب آنچه را که خواننده دنبال خواهد نمود براساس مطالعات کتابخانه‌ای و اسناد و مدارک موجود، توسط نگارنده جمع‌آوری و ارائه خواهد شد.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reviewing Ethnobotany: History and Significance

نویسنده [English]

  • Mansooreh Razavi

چکیده [English]

Mansooreh Razavi
Date of Receive: 2014/12/7
Date of Accept: 2015/3/11

Abstract:
The so called Green Nature is the secret of survival, health and the lives of all living beings on the planet. Plant as a precious and unique gift which appears in different colors, tastes and genera, is the sole food for human body and soul. Plants were the first nutrition resource for human when he first came into existence. Moreover, plants bring about peaceful life and situation. Human, based on his experience, acquired knowledge of using diverse kinds of plants and enjoyed it during his life on the planet. Evidence shows that after several millennia, environment has been experienced serious changes. These changes have also affected lives of people along with scientific and technical development. Although it has received a good attention in past years, now as a result of industrialization and modern technology we witness not only the destruction of plants but also abandoning the study of old species. Thus, for avoiding the death of nature, accentuating local knowledge of botany is considered the only way to help human survival. This will pave the way for scholars, specialists in science and technology and also for ordinary people to preserve and use plants. This paper explores the methods which people used and enjoyed plants in the past. This study is based on a historical survey. Thus, what readers are about to read in following pages, is the data analysis based on available books and documents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key Words: Plants
  • Local Knowledge
  • Ethnobotany
منابع
-  آموزگار، ژاله. (1374)، تاریخ اساطیری ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
-  انصاری، شهره. (1381)، تاریخ عطر در ایران، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌.
-  پانوف، میشل؛ پژن، میشل. (1382)، فرهنگ مردم شناسی، ترجمه: اصغر عسکری خانقاه، چاپ اول، تهران: سمت.
-  توب، کارل. (1375)، اسطوره‌های ازتکی و مایایی،  ترجمه: عباس مخبر، چاپ اول، تهران مرکز.
-  جهانشاهی افشار، ویکتوریا. (1380)، فرایند و روش‌های رنگرزی الیاف با مواد طبیعی، چاپ اول، تهران: دانشگاه هنر.
-  حاجی آخوندی، عباس؛ بلیغ، ناصر. (1381)، راهنمای کاربردی گیاهان داروئی، چاپ اول، تهران: مرکز انتشارات علمی ‌دانشگاه آزاد اسلامی‌.
-  حجازی، رامین. (1386)، دنیای خواص عود، چاپ اول، تهران: پندارپارس.
-  دورانت، ویل. (1381)، تاریخ تمدن (مشرق زمین گاهوارۀ تمدن)، ترجمه: احمد آرام؛ ع، پاشائی؛ امیرحسین آریان پور ، جلد اول، چاپ هشتم، تهران: شرکت انتشارات علمی‌و فرهنگی.
-  رضی، ‌هاشم. (1383)، جشن‌های آتش، چاپ اول، تهران: بهجت.
-  روح الامینی، محمود. (1380)، مبانی انسان شناسی (گرد شهر با چراغ)، چاپ اول، تهران: عطار.
-  نوگل، جی. ری، فریتز، جرج.ژ. (1371)، فیزیولوژی گیاهی (رشد و نمو گیاهی)، ترجمه: لاهوتی، مهرداد، جلد دوم، چاپ دوم، مشهد، موسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
-   عسکری خانقاه، اصغر؛ شریف کمالی، محمد. (1378)، انسان شناسی عمومی، چاپ اول، تهران: سمت. 
-   عفیفی، رحیم. (1374)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی، چاپ اول، تهران: توس.
-  فرهادی، مرتضی. (1378)، موزه‌های باز یافته (گمانه زنی‌هایی در فرهنگ عشایر روستاهای سیرجان، بافت، بردسیر و شهربابک استان کرمان)، مرکز کرمان شناسی.
-   قهرمان، احمد؛ اخوت، احمدرضا. (1383)، تطبیق نام‌های کهن گیاهان دارویی با نام‌های علمی، جلد اول، چاپ اول دانشگاه تهران.
-  کالستون، دیویس ساتر،. (1386)، زندگی گیاه سبز، ترجمه: مسعود مجتهدی؛ حسین لسانی، چاپ ششم، دانشگاه تهران.
-  کوه نور، اسفندیار. (1384)، دایره‌المعارف هنرهای سنتی ایران (جایگاه نقوش نمادین و سمبلیک در آثارهنرهای سنتی ایران)، جلد سوم، چاپ اول، مشهد، نور حکمت.
-  مجیدزاده، یوسف. (1379)، تاریخ وتمدن بین النهرین (تاریخ فرهنگی-اجتماعی)، جلد دوم، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاهی تهران.
-   محرابی، ولی اله. (1383)، تاریخ مصو رپزشکی جهان (از کهن ترین روزگارتا دوره معاصر)، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات دایره المعارف تاریخ پزشکی. 
-  محرابی، ولی اله. (1383)، تاریخ مصورپزشکی جهان (از کهن ترین روزگارتا دوره معاصر)، جلد سوم، چاپ اول، تهران: انتشارات دایره‌المعارف تاریخ پزشکی.
-   محرابی، ولی اله. (1383)، تاریخ مصورپزشکی جهان (از کهن ترین روزگارتا دوره معاصر)، جلد چهارم، چاپ اول، تهران: انتشارات دایره‌المعارف تاریخ پزشکی.
-  محرابی، ولی اله. (1383)، تاریخ مصور پزشکی جهان (از کهن ترین روزگارتا دوره معاصر)، جلد ششم، چاپ اول ، تهران: انتشارات دایره‌المعارف تاریخ پزشکی. 
-  محرابی، ولی اله. (1383)، تاریخ مصور پزشکی جهان (از کهن ترین روزگارتا دوره معاصر)، جلدهفتم، چاپ اول، تهران: انتشارات دایره‌المعارف تاریخ پزشکی. 
-  محسنی، منوچهر. (1382)، مقدمات جامعه شناسی، چاپ نوزدهم، تهران: دوران.
-  مرادی، محمد. (1386)، مردم شناسی پیش از تاریخ وجوامع ابتدایی، چاپ اول، تبریز: موسسه توسعه علمی‌ پژوهشی کوثرپژوه سهند.
-   ملک شهمیرزادی، صادق. (1378)، ایران در پیش از تاریخ (باستان شناسی ایران از آغاز تا سپیده دم شهرنشینی)، چاپ اول، تهران: معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور.
-  ویلسون، لویس سیتوز. (1374)، گیاه شناسی، ترجمه: فریدون ملک‌زاده؛ فاطمه فریدون مقدم، جلد اول، چاپ ششم، دانشگاه تهران.
-  هدایت، صادق. (1312)، نیرنگستان، چاپ اول، جاویدان.
-  پاپلی یزدی، محمدحسین؛ فتح نیا، امان اله. (1384)، بررسی روابط متقابل انسان و درخت بلوط (مطالعه موردی شهرستان گیلان غرب)، نشریۀ رشد آموزش جغرافیا، دورۀ بیستم، تهران: شمارۀ 1.
-  حاج علی محمدی، هما. (1385)، فن آوری تهیۀ ذغال در شمال ایران (پژوهشی در حوزۀ دانش بومی ‌ایران)، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علاّمه طباطبائی، شماره 35- 34.
-  حاج علی محمدی، هما؛ تقوی شیرازی، مریم؛ قربانی، عبدالباسط. (1385)، اطلس مردم گیاه درمانی ایران، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، شماره 35-34. 
-  رستمی، فرحناز. (1382)، مفاهیم- نگرش‌ها- چالش‌ها و چشم انداز دانش بومی، چکیده مقالات اولین همایش دانش بومی‌ و ذخایر توارثی کشاورزی و منابع طبیعی، سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان 
-  رسولی، غلامحسین. (1378)، رنگرزی سنتی در پیرسواران ملایر، نشریۀ نمایۀ پژوهش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سال چهارم، شماره یازده و دوازده.
-  فرهادی، مرتضی. (1378)، مردم نگاری دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی (نان شب مردم نگاران ایران)، فصلنامه نمایۀ پژوهش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سال چهارم، شمارۀ یازده و دوازده.
-  فرهادی، مرتضی. (1385)، نوبَرِنارَس گیاه مردم شناسی، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علاّمه طباطبائی شماره 35-34.
-   فرهادی، مرتضی. (1385)، گیاه مردم نگاری با چکیده و نمونه‌هایی از گیاه مردم نگاری گیاهان خودروی کمره، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علاّمه طباطبائی شماره 35-34.
-  نوری، احمد. (1376)، دانش پزشکی در اوستا، نشریۀ فرهنگی- اجتماعی و هومن، سال ششم، شمارۀ 13
-  تنگبرگ، مارگاتا. (1382)، گزارش مقدماتی مطالعاتی گیاه باستان شناسی در تپه سیلک، نقره کاران سیلک ترجمه: صادق ملک شهمیزادی، (گزارش فصل دوم طرح باز نگری سیلک- سلسله گزارش‌های باستان شناسی3)، پژوهشکدۀ باستان شناسی.
-  کیمیایی، معصومه. (1383)، پژوهش‌های باستان گیاه شناختی دومین فصل پژوهش در دشت شرقی مازندران (گوهرتپه)، گزارش‌های باستان شناسی (3)، انتشارات پژوهشکده باستان شناسی میراث فرهنگی.
-  کیمیایی، معصومه. (1383)، گزارش مقدماتی مطالعات باستان گیاه دارویی در دشت کاشان، سفالگران سیلک (سلسه گزارش‌های باستان شناسی5)، به کوشش صادق ملک شهمیرزای، انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
-  میلر، نائومی. (1376)، پژوهش قوم-گیاه شناسی دیرینه در خوزستان- شوش و جنوب غربی ایران، تاریخ و باستان شناسی، ترجمه: هایده اقبال، گزارش گردهمایی بین المللی شوش و سمینار بلو، زیر نظر: ژان پرو و ژنوپیو دلفوس، مرکز نشر دانشگاهی. 
-    مقدمه‌ای بر لزوم شناخت بسترگیاهی منطقه چغاز نبیل  http://www.choghazanbil.ir
 
-Muehlstein , lisa , G.weitzel , kelley , Ethnobotany or How native  people use  plants.       http://www.pelotes.jea.com
-Plotkin , mark , Ethnobitanist ," Every time a medicine man dies it is like a library burning down." . Veilleux , connie , R.king , steven , 1996 , An introduction   to   ethnobotany. http://www.accessexcellence.org