نصرالله عسگری
چکیده
چکیده دامداران روستای زواردشت همه ساله همانند دیگر روستاهای الموت پس از عید نوروز چوپانان را انتخاب میکنند. چوپانان دامها را پس از تحویل، به سمت چراگاهی که معمولاً از روستاهای همجوار برای مدت یک ماهاجاره کردهاند به حرکت در میآورند، آنگاه بر اساس یک برنامه زمان بندی شده به سمت ارتفاعات روستا کوچ خود را آغاز میکنند و در مکانهای ...
بیشتر
چکیده دامداران روستای زواردشت همه ساله همانند دیگر روستاهای الموت پس از عید نوروز چوپانان را انتخاب میکنند. چوپانان دامها را پس از تحویل، به سمت چراگاهی که معمولاً از روستاهای همجوار برای مدت یک ماهاجاره کردهاند به حرکت در میآورند، آنگاه بر اساس یک برنامه زمان بندی شده به سمت ارتفاعات روستا کوچ خود را آغاز میکنند و در مکانهای از پیش تعیین شده مستقر میشوند. طی مدت اقامتشان در اطراقگاهها با استفاده از دانش و شناختی که در زمینه گیاهان منطقه مورد نظر دارند، جهت بهرهبرداری بهینه، مراتع را تقسیم بندی میکنند. این دانش به آنها اجازه میدهد تا زمان کوچ بعدی، علوفه بهاندازه کافی در اختیار دامها قرارگیرد و شیرشان کاهش پیدا نکند و منافعشان تهدید نشود. این مقاله با استفاده از دانش روستاییان به شناخت و شناساندن بخش کوچکی از گیاهان منطقه پرداخته است.
اسفندیار عباسی
چکیده
ضرورت پژوهش دانش بومی از طریق گردآوری، مستند سازی، کاربرد و حفاظت از آن در مقالههای پرشماری، به قلم نویسندگان ایرانی وغیرایرانی، پیشتر به چاپ رسیده است. (عمادی و عباسی 1378 ب و 1383الف؛ فرهادی، 1378الف؛ Warren et al. 1989, 1995).
دلایلی چون آگاهی روزافزون جوامع به لزوم بهرهبرداری پایدار از منابع، پرهیز از نهادههای شیمیایی در کشت و فرآوری ...
بیشتر
ضرورت پژوهش دانش بومی از طریق گردآوری، مستند سازی، کاربرد و حفاظت از آن در مقالههای پرشماری، به قلم نویسندگان ایرانی وغیرایرانی، پیشتر به چاپ رسیده است. (عمادی و عباسی 1378 ب و 1383الف؛ فرهادی، 1378الف؛ Warren et al. 1989, 1995).
دلایلی چون آگاهی روزافزون جوامع به لزوم بهرهبرداری پایدار از منابع، پرهیز از نهادههای شیمیایی در کشت و فرآوری محصولات خوراکی، احیا و تداوم فرهنگی و اجتماعی جوامع روستایی و عشایری و نیز شناسایی و جبران خسارات ناشی از «آلودگی اطلاعاتی»[1] برای بیان این ضرورت جهانی مطرح شده است. حفاظت از تنوع زیستی کرۀ زمین و ذخایر ژنتیکی کشاورزی نیز به عنوان یکی از جدیترین انگیزههای پژوهش دانش بومی در عصر کنونی مورد توجه قرار گرفته است. (Alcorn, 1995).
به واسطه تعامل اجتناب ناپذیرِ جوامع بشری با طبیعت برای بقای خود، تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی (شامل گونههای وحشی و اهلی) همواره نقشی کلیدی در تکامل این جوامع داشته است. اما آنچه در سه دهۀ اخیر این موضوع را بیشتر مورد توجه تحصیلکردگانِ جوامع، از جمله دانشمندان، سیاستگذاران و سرمایه گذاران، قرار داده عمدتا سه پدیدۀ نوین و مرتبط با هم «کنوانسیون تنوع زیستی»،[2] توسعه فناوری زیستی[3] و گسترش مطالعات گیاهشناسی بومی[4] است. بررسی این سه پدیده معاصر هدف این مقاله است تا ضمن تایید ضرورت ادامۀ مطالعات گیاه شناسی بومی در ایران، بر هوشیاریِ پژوهشگران، دانشگاهیان و مؤسسات تحقیقاتی کشور در چگونگی انجام پژوهش، ارائۀ یافتهها و کاربرد آن در توسعه محلی و ملی تاکید کند. در این نوشته مثالهایی از بهرهبرداری شرکتهای تجاری از گیاه شناسی بومی آورده شده که حاکی از پیامدهای نامطلوبی در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و زیست محیطی در خاستگاههای دانش بومی جهان است. تلاش این شرکتها برای بهرهبرداری انحصاری از دانش بومی و ذخایر زیستی جوامع کهن به حدی از بی عدالتی رسیده که از آن با اصطلاحاتی چون «سرقت زیستی»[5] و «استعمار زیستی»[6] نام میبرند. برای مقابله با این پدیده، کارشناسان و مسئولان کشورهای در حال توسعه راهکارهایی پیشنهاد کرده و به اجرا گذاشتهاند. (Twarog and Kapoor, 2004) دو نمونه از این تلاشها در این مقاله توصیف شده است. ارزشیابی این تجارب نشان میدهد که رویکرد «مشارکتی/عملی» در پژوهش دانش بومی، در مقایسه با رویکرد «استخراجی»، بهتر قادر است که ضمن پژوهش و احیای دانش بومی به آگاهی عمومیدر مورد جایگاه راهبردی این حوزه تحقیقاتی در حفظ سلامت جامعه، پایداری محیط زیست، استقلال سیاسی و ثبات اقتصادی کشور بیفزاید و مقاومت محلی و ملی ما در برابر سرقت زیستی را سامان بخشد. در انتهای مقاله پیشنهادهایی برای آماده سازی دانشجویان رشته انسان شناسی برای شرکت در طرحهای پژوهشی مشارکتی/عملی به منظور احیا و کاربرد دانش بومی آمده است.
مرتضی سالمی قمصری؛ کاوه فرهادی
چکیده
دانش بومی به مجموعه باورها، ارزشها، ابزارها، روشها و تجربیات هر قوم گفته میشود که در اثر ارتباط آن قوم با محیط پیرامون و در طول سالیان دراز پدید آمده و سینه به سینه و به شیوههای گوناگون از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. در ایران کار تخصصی و ریز مردم نگاری بر روی کارابزارها، شیوۀ ساخت، شیوه و زمینههای کاربرد آنها ...
بیشتر
دانش بومی به مجموعه باورها، ارزشها، ابزارها، روشها و تجربیات هر قوم گفته میشود که در اثر ارتباط آن قوم با محیط پیرامون و در طول سالیان دراز پدید آمده و سینه به سینه و به شیوههای گوناگون از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. در ایران کار تخصصی و ریز مردم نگاری بر روی کارابزارها، شیوۀ ساخت، شیوه و زمینههای کاربرد آنها در مشاغل و پیشهها و فنون گوناگون به نسبت کمتر به انجام رسیده است. و کار بر روی مهارتهای بدنی که بدون آن نه ابزاری می توانست ساخته بشود و یا به کار گرفته آید، از آن هم کمتر شده است. با این وجود اگر همین اندازه کارهای پراکنده در این چند دهه جمع آوری و طبقهبندی شود- اعم از کارهای ایرانیان و غیر ایرانیان - میتواند نقاط ضعف و قدرت را مشخص و تا از این هم دیرتر نشده است، میتوان بازماندۀ تجربیات در زمینۀ مشاغل و ابزارهای کار و مهارتهای ملازم و دانش صریح و ضمنی آن را در حد امکان ثبت و ضبط کرد. گلاب یکی از محصولاتی است که نام ایران و قمصر را در جهان بلند آوازه نموده، که هنوز هم هر سال مقادیر بسیاری از آن به خارج از کشور صادر می شود. ارزش تولید و صادرات گلاب شاید بیش از جنبه اقتصادی آن، سهم جدی این صنعت در شناساندن روح لطیف عنصر ایرانی به جهانیان میباشد. درباره گلاب و گلابگیری در کشورمان کارهایی چند صورت گرفته است، اما بیشتر آنها بصورت کلی به مقوله گلاب پرداختهاند. در مقاله حاضر سعی شده است که بصورت ریز مردم نگارانه به معرفی و کاربرد، کار ابزارهای سنتی گلابگیر ی در قمصر پرداخته شود،
مرتضی سالمی قمصری
دوره 15، شماره 40 ، فروردین 1387، ، صفحه 117-139
چکیده
فرایند سریع صنعتی شدن در نیمه دوم قرن بیستم، بیشترین آسیب را به بخش کشاورزی وارد آورد. گفتنی است که در این فرایند، سهم عمده ای از آسیب نصیب کشورهای جهان سوم شد. زیرا روش های بومی، کهن، سازگار با محیط و آزمون پس داده خود را رها کرده و با استفاده از الگوهای وارداتی کاشت، داشت و برداشت بدون هیچ گونه تناسبی با محیط خود – روی آورده بودند ...
بیشتر
فرایند سریع صنعتی شدن در نیمه دوم قرن بیستم، بیشترین آسیب را به بخش کشاورزی وارد آورد. گفتنی است که در این فرایند، سهم عمده ای از آسیب نصیب کشورهای جهان سوم شد. زیرا روش های بومی، کهن، سازگار با محیط و آزمون پس داده خود را رها کرده و با استفاده از الگوهای وارداتی کاشت، داشت و برداشت بدون هیچ گونه تناسبی با محیط خود – روی آورده بودند که این جابجایی کاهش بازده تولید در بلند مدت، فرسایش خاک و تخریب شدید محیط زیست را به همراه داشت. در نهایت در دهه های پایانی قرن بیستم راهکاری برای حل این ناهماهنگی و مشکل پیشنهاد شد. راهکار عبارت بود از اهمیت به دانش بومی و تلاش در تلفیق آن با دانش رسمی. اثر حاضر به این موضوع پرداخته است که کشاورزان ایرانی از چه شیوه ها و روش هایی استفاده کرده اند که در این مدت طولانی چند هزار ساله، زمین های کشاورزی را از باردهی و توان نینداخته اند؟ در حالی که در چند دهه گذشته، چه در ایران و چه در غرب، با شیوه های مدرن کشاورزی به ویژه با کودهای شیمیایی، میلیون ها هکتار زمین دایر کشاورزی، بایر و رها شده است.
حسین بارانی
دوره 13، شماره 34.35 ، آذر 1385، ، صفحه 13-40
چکیده
زبان، تجلیگاه فرهنگ و اندیشه است. شکلی از زبان که توسط اهل یک فن یا تخصصی بهکار میرود، زبان تخصصی است. زبان فارسی تخصصی در حال حاضر بریده از زبان مردم، و متأثر از زبانهای بیگانه است. فرهنگ ها و واژهنامه های تخصصی نیز منفعل از واژهنامه هایبیگانه تهیه می شود و بسیاری از آنان فاقد معادل های در خور زبان فاخر فارسی اند و از این روگویشوران ...
بیشتر
زبان، تجلیگاه فرهنگ و اندیشه است. شکلی از زبان که توسط اهل یک فن یا تخصصی بهکار میرود، زبان تخصصی است. زبان فارسی تخصصی در حال حاضر بریده از زبان مردم، و متأثر از زبانهای بیگانه است. فرهنگ ها و واژهنامه های تخصصی نیز منفعل از واژهنامه هایبیگانه تهیه می شود و بسیاری از آنان فاقد معادل های در خور زبان فاخر فارسی اند و از این روگویشوران و دانشوران ایرانی را در بیان اندیشه ناتوان جلوه می دهند. از سوی دیگر استفاده ازدست آوردهای علمی دنیا واژهگزینی در حوزه های تخصصی را واجب می نماید. این کار بنا بهسابقه و موضوعیت، در هر حرفه و رشته ی علمی امری تخصصی به حساب میآید. واژهگزینیبر استفاده از منابع مکتوب و شفاهی تکیه دارد. منابع شفاهی بخش بزرگ و ناشناختهای از گنجینه ی واژگان علمی و فنی را در خود جای داده است، و در حالی که بررسی آنها برایتوسعه ی اندیشه و زبان تخصصی ضرورت دارد، کمتر مورد توجه و اقبال بوده است. این مقاله محصولی از پژوهشی مشارکتیدر بین گله داران البرز شرقی است که حدود یکصد و بیست واژه ی تخصصی رایج بین آنها را در زمینه های شناخت محیط ، چرا و چراگاه، اماکن و ابنیه ی شبانی، نظام سنتی بهره برداری از مرتع، گله وگلهداری معرفی می نماید. مجموعهی چنین واژگانی در بین شبانان نحوه ی طبقهبندی اشیاء و پدیدهها و به عبارتی دانش موجود دربارهی محیط و بهره برداری از منابع طبیعی را نزد آنان معرفی می نماید. با وجود چنین گنجینه هایی شایسته نیست مراکز علمی و دانشگاهی که به بررسی فرهنگ یا محیط می پردازند، در شناخت و طبقه بندی هستی انفعالی عمل نموده، طبقه بندی دیگران را مینا قراردهند و مفاهیم و مضامین ریشه دار در فرهنگ بالنده را قربانی تطبیقی با واژگان بیگانه نمایند. این مقاله مجموعه ای از واژگان تخصصی فارسی دربارهی مرتع و مرتع داری را ارایه می نماید که با محیط جغرافیایی و نظام بهره برداری منطقه تطابق دارد و در گفتار شبانان (دانش مردمی)کاملا متداول است، ولی در نوشتار دانشوران و دانشگاهیان (دانش رسمی) کمتر نشانی از آنها یافت می شود و این در حالی است که برای اطلاق واژگان بر مفاهیم و مضامین سخت مورد نیازند.
هما حاجی علی محمدی
دوره 13، شماره 34.35 ، آذر 1385، ، صفحه 97-147
چکیده
دانش بومییا سنتی به عنوان شاخهای از علم مردم شناسی جایگاه ویژهای در مطالعات زیربنایی توسعه ی پایدار دارد. شناخت، احیا و متناسبساختن دانش بومی با نیازهای امروز جوامع انسانی، زمینه های دسترسی صحیح به منابع (آب،جنگل، زمین و...) را فراهم میسازد و به مدد روش های نوین کنترل تولید، انرژی های نهفته در دل طبیعت را به بهترین شکلی در اختیار انسان ...
بیشتر
دانش بومییا سنتی به عنوان شاخهای از علم مردم شناسی جایگاه ویژهای در مطالعات زیربنایی توسعه ی پایدار دارد. شناخت، احیا و متناسبساختن دانش بومی با نیازهای امروز جوامع انسانی، زمینه های دسترسی صحیح به منابع (آب،جنگل، زمین و...) را فراهم میسازد و به مدد روش های نوین کنترل تولید، انرژی های نهفته در دل طبیعت را به بهترین شکلی در اختیار انسان قرار میدهد. در این نوشتار تلاش شده است که به جایگاه دانش بومی در جهان امروز اشاره شود و در قالب یک پژوهشی علمی، روش سنتی تهیه ی ذغال در جنگلهای مازندران بازشناسی گردد. این گزارش به روش چند زمانه، طی اقامت در دو مقطع زمانی متفاوت ۴۷ روزه در منطقه شکلی گرفت، و اطلاعات آن از طریق مشاهده ی مستقیم، مصاحبه ی " رودررو face to face) (interVicWو کیفی (qualititaiveinterViCW) که از روشهای متل اولی در پژوهشهای میدانی مردم شناسی است و نیز با مراجعه به منابع مکتوب کتابخانهای جمع آوری شده است. جامعه ی آماری را صرفاً کسانی تشکیل دادهاند که به طور مستقیم (ذغال پزها) و غیرمستقیم (مالی دارها، پیمانکاران و محلی ها و...) با موضوع ارتباط داشتهاند. مصاحبه شوندگان نیز به روش نمونه گیری زنجیرهای (SnOWball Sampling) انتخاب شدهاند. نوع مطالعه نیز با مراجعه های مختلف به زمین و میدان تحقیقی به روشی چند زمانه یا طولی صورت پذیرفته است. ذغال پزی در این مقاله با توجه به دسته بندی آندره لوراگوران (مربوط به استحصال مورد بررسی قرار گرفته است. در این فرآیند، با فراهم آمدن شرایطی ویژه، چوب به ذغال تبدیل می شود. آگاهان از فن ذغال سازی از راه های صرفه جویی و استفاده ی بهینه از ضایعات طبیعت (چوب خشک درختان) به خوبی باخبرند و میدانند که چگونه و در کجا کورهای بسازند تا با صرف کمترین انرژی و نیز تحمیل کمترین خسارت به طبیعت، بهترین شرایطرا برای تهیه ی سوخت فراهم آوردند و بیشترین بازدهی را داشته باشند.واژگان این نوشتار صرفاً بر اساس تعریف تحلیلی (analytical definition) - تعریفی که به صورت تجربی بررسی می شود و رواج معنایی آن در بین افراد یک جامعه معنا پیدا می کندبوده است. فرآیند ذغال پزی و پژوهش در حوزه ی بومی آن در قالب دور تقسیم بنا۔یشکلگرفتهاست که عبارت است از: ۱- نظام تولیدی ذغال، شامل مواد اولیه (جنگل و درختان) نیروی کار (ذغال پزها و...) فن آوری تهیه ی ذغال (فنآوری ساخت کوره، روش تهیه ی ذغال، ابزار و...) ۲- نظام بهره برداری از ذغال شامل تقسیم کار، دستمزدها، نگهداری و توزیع ذغال . فن آوری تهیه ی ذغال (پخت ذغال) از دیرباز در میان جنگل نشینان با نوعی همزیستی با طبیعت و حرمت نهادن به حریم آن آمیخته گشته و در مبادله ی پایاپای بین انسان و طبیعت، نسل به نسل به امروز رسیده است. اما متأسفانه در حال حاضر شرکت های پیمانکاری، بدون نظارت دقیق، با بهره برداری بی رویه از جنگل قانون سبز رویش را زیر پا نهادهاند و به نسلکشی درختان کمر بسته اند و نیز در مبادله ی نابرابر طبیعت با ثروت، زنگ خطر نابودی جنگلی، حذف تنوع زیستی و در نهایت تهدید حیات انسانی را به صدا در آوردهاند.
محمد عواطفی همت؛ تقی شامخی
دوره 13، شماره 34.35 ، آذر 1385، ، صفحه 149-179
چکیده
این مطالعه به بررسی انواع محصولات غیر چوبی جنگل، مورد استفاده یروستایی ان جنگل نشین روستای چیتان ازتوابع بخش کجور استان مازندران پرداخته است، روش پژوهشدراین مطالعه، روش تحقیقی مردم نگاری به همراه اسکان در محلی تحقیقی، مشاهده ی اعمالی مردم درحین کارهای مختلف، مشارکت با آنها و استفاده از مصاحبه های نیمه ساختار یافته و ساختار نیافته ...
بیشتر
این مطالعه به بررسی انواع محصولات غیر چوبی جنگل، مورد استفاده یروستایی ان جنگل نشین روستای چیتان ازتوابع بخش کجور استان مازندران پرداخته است، روش پژوهشدراین مطالعه، روش تحقیقی مردم نگاری به همراه اسکان در محلی تحقیقی، مشاهده ی اعمالی مردم درحین کارهای مختلف، مشارکت با آنها و استفاده از مصاحبه های نیمه ساختار یافته و ساختار نیافته است. محصولات غیر چربی جنگل با هدف جمع آوری در قالب دو طبقه ی محصولات جمع آوری شده برای مصرف خانوار و محصولات جمع آوری شده برای فروش در بازار تفکیک شد، و سپس هرکدام از طبقات در قالب استفاده های خوراکی، دارویی و زینتی طبقه بندی، به ذکر گونههای مهم گیاه هر طبقه پرداخته شد، و در جدولی با ذکر برخی مشخصات گونه های مورد استفاده روستاییان شامل نام محلی، نام فارسی، نام علمی، محل رویش، زمان جمع آوری، اعضای مورد استفاده و نوع استفاده آورده شده است. همچنین فرآیند جمع آوری گونهىاکلیل ( با جزییات بیشتری تشریح و انواع روابط اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیک حاصل از آن بیان گردیده است. از محصولات غیر چوبی خوراکی، برای استفاده در خانوار، و بیشتر برای فروش در بازار و کسب درآمد اقتصادی بهرهگیری می شود. همچنین نقش زنان روستایی و سازمان کار روستاییان در جمع کردن و فرآوری محصولات غیر - چوبی دارای اهمیت بسیار است.
هما حاجی علی محمدی؛ مریم تقوی شیرازی؛ عبدالباسط قربانی
دوره 13، شماره 34.35 ، آذر 1385، ، صفحه 175-198
چکیده
اطلس مردم گیاه درمانی ایران، از طرح های پژوهشی مصوب گروه مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال ۱۳۸۴ بوده است که با در نظر گرفتن زمان ۵ ساله در حال اجرا است. توجه به این که دانش بومی مردم در چگونگی استفاده از گیاهان در درمان توسط درمانگران و مردم محلی بخشی از میراثمعنوی ایران زمین ...
بیشتر
اطلس مردم گیاه درمانی ایران، از طرح های پژوهشی مصوب گروه مردم شناسی زیست محیطی پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال ۱۳۸۴ بوده است که با در نظر گرفتن زمان ۵ ساله در حال اجرا است. توجه به این که دانش بومی مردم در چگونگی استفاده از گیاهان در درمان توسط درمانگران و مردم محلی بخشی از میراثمعنوی ایران زمین را شامل می شودو خطراتی که این دانش و گونه های گیاهی را تهدید میکند ازضرورت های پرداختن به این موضوع بوده است. در این پژوهشی با رویکردی مردم شناختی که لر روش شناسی مشترکات بسیار با قوم گیاهشناسی دارد به بررسی موضوع در نقاط مختلف ایران بر اساس اطلاعات مردم نگاری پرداخته می شود. توجه به ماهیت میان رشته ای موضوع ما را براین داشت تا از تخصصی های مرتبط با موضوع مانند مردم شناسی، گیاهشناسی، پزشکی، داروسازی در این طرح پژوهشی یاری طلبیم. منطبق بر استانداردهای روز دنیا در این شاخه از علم پیش رویم. و تاکنون به بررسی ۹۰ گونه گیاه متعلق به ۶۸ جنسی و ۳۷ خانواده در درمان های بومی دست یافتهایم که بخشی از نمونه ها به عنوان هر بار یوم در آرشیو پژوهشکده مردم شناسینگهداری می شود.
اسفندیار عباسی
دوره 8، شماره 15.16 ، اسفند 1380، ، صفحه 100-146
چکیده
با نگاهی به تاریخچه پژوهش و کاربرد دانش بومی، فعالیت های پژوهشگران را می توان بر حسب موضوع به دو نوع مشخص تقسیم کرد: ۱) پژوهش روشها و ابزار سنتی برای کاربردهای فنی ۲) بازشناسی شناخت شناسی سنتی و ارزشهای فرهنگی و رسوم اجتماعی جوامع بومی برای کاربردهای فرهنگی و اجتماعی. در ابتدا، پژوهشگران دانش بومی بیشتر متوجه فنون و روشهای سنتی برای ...
بیشتر
با نگاهی به تاریخچه پژوهش و کاربرد دانش بومی، فعالیت های پژوهشگران را می توان بر حسب موضوع به دو نوع مشخص تقسیم کرد: ۱) پژوهش روشها و ابزار سنتی برای کاربردهای فنی ۲) بازشناسی شناخت شناسی سنتی و ارزشهای فرهنگی و رسوم اجتماعی جوامع بومی برای کاربردهای فرهنگی و اجتماعی. در ابتدا، پژوهشگران دانش بومی بیشتر متوجه فنون و روشهای سنتی برای تخفیف لطمات زیست محیطی و بهداشتی ناشی از روش های صنعتی و شیمیایی در کشاورزی، دامداری، معماری و تغذیه بودند. اما در دو دهه نهایی قرن بیستم، تشدید لطمات زیست محیطی و بررسی عمیقتر مسایل توسعه، متفکران را متوجه ریشه های فرهنگی و اجتماعی این مسایل ساخت. لذا اخیراً شاهد تلفیق یافته های دانش بومی در روش های آموزشی مدرن، شناخت شناسی علمی و نیز در پایه ریزی الگوهای نوین برای اسکان و هم زیستی مردم بوده ایم. با توجه به تأثیر بنیادین و دراز مدتی که تلفیق جنبه های فرهنگی و اجتماعی جوامع سنتی با فرهنگ و جامعه مدرن خواهد داشت، بی شک ما در آستانه دگرگونی عظیمی در اندیشه جهانی قرار داریم. این دگرگونی عظیم، ابعاد وسیع تر و جامع تری را برای علم بشر نوید می دهد.